Is anekdotisch bewijs betrouwbaar? Eén man zegt "ja".
Anekdotisch bewijs is het gebruik van anekdotes (specifieke verhalen of specifieke details in een gebeurtenis) om een welbepaalde bewering te onderbouwen of te weerleggen. Anekdotes komen echter niet in aanmerking als (wetenschappelijk) bewijs omdat ze onvoldoende representatief zijn en onderhavig zijn aan vooringenomenheid. Het verwijzen naar anekdotisch als representatief bewijs is een drogreden.
Concept[]
Anekdotisch bewijs wordt gebruikt als argument om aan te tonen dat iets (on)waar is, enkel en alleen omdat een triviale gebeurtenis of persoonlijke ervaring dit lijkt te bevestigen. Anekdotes zijn echter te triviaal, en vaak niet op (volledige) waarheid berust, waardoor het op zich niet in aanmerking komt als bewijs voor een stelling of argument. Toch heeft men vaak de neiging om eerder het woord te geloven van iemand die men goed kent en vertrouwt, dan van een abstracte en emotieloze statistische realiteit[1]. Een anekdote van de buurman van de tandarts van je collega is, in verhouding, niet evenwaardig. Dit is een geval van drogredenen zoals de overhaaste generalisatie, waarbij een te kleine hoeveelheid informatie als voldoende representatief wordt beschouwd. Anekdotes kunnen tevens een vorm zijn van cherry picking, waarbij enkel die informatie in acht wordt genomen die de vooringenomenheid bevestigt.
Wetenschappelijke onderzoeken en/of meetresultaten zijn in bijna alle gevallen nauwkeuriger en meer betrouwbaar dan persoonlijke ervaringen die gekleurd kunnen zijn door perceptie. De reden hiervoor is dat wetenschappelijke onderzoeken vaak op grotere schaal worden uitgevoerd, en waarbij de deelnemers gerandomiseerd zijn om een zo goed mogelijke vertegenwoordiging van de bevolking te bekomen. Hoe grootschaliger een wetenschappelijk onderzoek is opgezet, hoe nauwkeuriger de resultaten wellicht zullen zijn. Tevens is het van belang dat het een dubbelblind onderzoek is, om vooringenomenheid van de onderzoeker of observator te minimaliseren, en dat het experiment kan worden herhaald.
Anekdotisch bewijs wordt vaak aangehaald in de pseudowetenschap en kwakzalverij. Zo moeten anekdotische verhalen aantonen dat cannabis kanker geneest, homeopathie geneest, acupunctuur werkzaam is, en vaccins autisme veroorzaken. Vaak wordt hierbij gebruik gemaakt van drogredenen zoals willekeurige correlatie, waarbij twee gebeurtenissen met elkaar in verband worden gebracht zonder bewijs van een oorzakelijk verband. Een gelijkaardige drogreden die eveneens vaak wordt gebruikt is die van "Post hoc ergo propter hoc", waarbij wordt verondersteld dat, omdat twee gebeurtenissen na elkaar plaats vinden, gebeurtenis A vanzelfsprekend de oorzaak moet zijn van gebeurtenis B (komt de zon op omdat de haan kraait, of kraait de haan omdat de zon opkomt?).
Door enkel op anekdotes te vertrouwen, loop je het risico op een "valse positief". Stel dat je wil weten of een welbepaald medicijn helpt tegen hartaandoeningen. Als je dit dan uittest op slechts één hartpatiënt, weet je niet of hij zou zijn overleden aan een hartfalen indien hij het medicijn niet had genomen. Je kan met slechts één anekdote niet bewijzen of het medicijn al dan niet werkzaam is, maar door een uitgebreide, gerandomiseerde en verblind onderzoek te doen, kan je beter bepalen in hoeverre het medicijn werkzaam is. Als je een verkoudheid oploopt, vervolgens vitamine c neemt en merkt dat je verkoudheid mindert, kan je stellen dat de inname van vitamine c je verkoudheid heeft genezen, terwijl die zonder de vitaminesupplementen ook had gemindert.
Een anekdote kan aantonen dat iemand genezen is van kanker nadat hij cannabis heeft geconsumeerd, maar die anekdote zegt niets over andere kankerpatiënten die ook cannabis hebben genomen maar niet genezen zijn, omdat hun verhalen genegeerd worden. Als 1 miljoen mensen een nepmedicijn nemen tegen kanker, waarvan 0,1% spontaan genezen en 0,3% foutief de diagnose van kanker heeft gekregen, hebben we in totaal een resultaat van 0,4% oftewel 4000 mensen die zullen beweren dat het nepmedicijn echt heeft gewerkt. 4000 anekdotes lijkt heel veel, maar inmiddels hoor je niets van de 996.000 andere mensen die niet genezen waren. De anekdotes vertellen evenmin het volledige verhaal: welke andere factoren hebben invloed uitgeoefend, en wat is er nadien nog gebeurd met de patiënten? Als een schijnbaar genezen verklaarde kankerpatiënt na enige tijd alsnog aan de kanker overlijdt, zal dit waarschijnlijk niet te lezen zijn op de websites waarop de oorspronkelijke getuigenis werd gepubliceerd dat een welbepaald alternatief medicijn hem of haar had genezen.
En dan zijn er de verhalen van mensen die al jaren lijden aan een schijnbaar ongeneeslijke ziekte, en in hun wanhoop grijpen naar nepmedicijnen van kwakzalvers. Na een aantal dagen/weken/maanden zijn ze dan plots "miraculeus" genezen. Dit lijkt zo miraculeus en uitzonderlijk dat het geen toeval kan zijn, maar dit houdt geen rekening met het feit dat het placebo-effect hier een rol in kan spelen, of dat miljoenen mensen alternatieve geneeskunde gebruiken en dat zulke toevallen vroeg of laat dus sowieso zullen voorvallen. Zo is ook de kans dat je de lotto wint erg klein, maar vroeg of laat zal er toch iemand toevallig eens winnen. Iets dat heel onwaarschijnlijk is, zal vroeg of laat alsnog gebeuren, want "onwaarschijnlijk" is niet hetzelfde als "onmogelijk".
Anekdotisch bewijs komt niet enkel voor in de wetenschap of geneeskunde, maar ook op andere vlakken. Zo worden anekdotes gebruikt om stereotypes te definiëren ("alle politici zijn corrupt"), en om racisme en islamofobie aan te wakkeren ("ik ken geen enkele goede Moslim, dus ze zijn allemaal hetzelfde"). Als de overheid een wet invoert om criminaliteit te verminderen, kan je alsnog het slachtoffer worden van een overval en stellen dat de wet niet werkt; of je kan net niet het slachtoffer worden terwijl je dit voor de wet wel geworden was, om dan te stellen dat de wet wél werkt.
Legitiem gebruik van anekdotes[]
Anekdotes zijn, indien ze niet gebruikt worden als drogreden, niet altijd zinloos. Zo kan anekdotisch bewijs soms leiden tot het stellen van een wetenschappelijke hypothese, en een studie om die hypothese te bewijzen met statistisch onderbouwde gegevens.
Een anekdote is geen drogreden wanneer die wordt gebruikt om de bewering te ontkrachten dat iets welbepaald totaal onbestaande is of nog nooit is gebeurd. Zo kan de stelling "niemand kan een blikseminslag op zijn lichaam overleven" worden weerlegd met slechts één geval van iemand die dat wel heeft overleefd.
Een anekdote is eveneens geen drogreden wanneer die wordt aangehaald als voorbeeld van een argument waarvan de juistheid al duidelijk werd bewezen (de bewering dat je oom is genezen van kanker dankzij chemotherapie is geen drogreden, omdat het bewezen is dat chemotherapie tot op heden de meest werkzame methode ter beschikking is om een aantal vormen van kanker te bestrijden).
Dit zijn, helaas, niet de meest gebruikte methoden van anekdotisch bewijs.
Voorbeelden[]
- Mijn grootvader heeft altijd gerookt en alcohol gedronken, en hij is 95 jaar geworden. Dus is alcohol en roken niet ongezond.
- Global warming bestaat niet, want het was vandaag erg koud hier!
- Er worden meer kinderen geboren bij volle maan[2]