Complotdenker

Volgens complotdenker Martin Vrijland is het moment nabij dat aanhangers van complottheorieën weldra een Davidster te dragen waarbij het woord "Jood" vervangen is door "Complotdenker". Hij heeft zelfs al een eigen ontwerp aangeboden.

Een complotdenker is een persoon die lijdt aan een vorm van paranoia, en zodoende gelooft in vergezochte en ongeloofwaardige complottheorieën. Een populaire bijnaam voor een complotdenker is vaak ook een aluhoedje. De meest bekende, en wellicht ook meest paranoïde, complotdenker is ongetwijfeld David Icke.

Psychologisch profiel

Er is geen eenduidig profiel waarin een complotdenker te plaatsen is. Ze zijn immers te vinden in zowat alle lagen van de maatschappij, en overal in het politieke spectrum. Niettemin lijkt het erop dat complottheorieën vooral populair zijn bij aanhangers van extreemrechtse politiek, zoals bv. de ontkenning van klimaatverandering of van de holocaust, de Protocols of the Elders of Zion en andere anti-semitische complottheorieën (denk maar aan de Rothschild-verhalen), het zogenaamde geheime "homo-agenda" om de wereldbevolking uit te roeien, de oprichting van de New World Order als een communistisch wereldregime, enz... Aan de linkerzijde van het politieke spectrum komen ook anti-regeringscomplottheorieën voor, die naast de NWO ook gericht zijn op de Federal Reserve en Bilderberg, maar het gros is veeleer gericht op milieu, voeding en gezondheid. Onderwerpen zoals GMO, aspartaam, de Codex Alimentarius, e-nummers en fluoridering komen er dan ook veelvuldig voor, maar ze zijn daarom niet exclusief aan linkse aanhangers. 

Mensen die in complottheorieën geloven, zouden significant minder vertrouwen hebben in hun toekomst, in de overheid en in hun medemensen. Complottheorieën zijn dan ook vooral populair onder etnische minderheden, en onder mensen met extreme politieke of religieuze idealen. Ze voelen zich immers makkelijker gediscrimineerd, of het slachtoffer van "het systeem". Het geloof in complottheorieën staat dan toe om eigen eventuele verantwoordelijkheid volledig van zich af te schuiven, in de schoenen van de overheid, "het systeem", de medemens, of een andere zondebok. Hierbij gaan complotdenkers zelfs het idee niet uit de weg dat communisten en kapitalisten achter de schermen vredig samenwerken om hun complotten over de mensheid te bewerkstelligen. Daarentegen gebeurt het vaak ook dat complotdenkers elkaar gaan beschuldigen van het verspreiden van desinformatie, waarvan de vete tussen Martin Vrijland en Micha Kat een typerend voorbeeld is.

Gemeenschappelijke elementen

Niettemin zijn er een aantal elementen, die in bijna alle complottheorieën terugkomen en geloofd worden door bijna elke complotdenker, ongeacht de politieke voorkeur of culturele en sociale achtergrond. Vrijwel elke complotdenker is gekant tegen de zogenaamde "hogere machten", ook wel "de Elite" genoemd. Meestal is dit gericht tegen de overheid van eigen land, tegen de Europese Unie en tegen de Verenigde Naties. Ook alle andere gevestigde waarden, hetzij de wetenschap of de farmaceutische industrie (veelal "Big Pharma" genoemd) worden mee opgenomen in het zogenaamde complot. Op die manier proberen complotdenkers elk tegenargument van de hand te doen als zijnde propaganda van die hoegenaamde "hogere machten". Die willen immers niet dat hun geheime, snode plannen zouden uitlekken, hoewel ze tegelijkertijd dan wel overal verborgen boodschappen zouden steken in symbolen en handgebaren, die door complotdenkers schijnbaar zonder enige moeite zouden kunnen worden ontrafeld.

Een tweede aspect dat typerend is voor complotdenkers, is het schrijnende gebrek aan logisch, realistisch en rationeel denken. Ze klampen zich vast aan een geloof in een welbepaalde complottheorie, en weigeren steevast hiervan af te wijken. In die zin lijkt het complotdenken sterk op een godsdienst, waarbij het ook vaak een dogma is om in iets welbepaald te geloven, zelfs al is er bewijs van het tegendeel (neem bv. creationisme versus evolutieleer). Bijgevolg is het zo goed als onmogelijk om complotdenkers te overtuigen van hun ongelijk door sluitend bewijs en logische argumenten aan te voeren. Alle bewijsmateriaal dat wordt aangeleverd, wordt immers bij voorbaat afgeschreven als onderdeel van de samenzwering, en kan niet anders dan vervalst zijn. Deze vorm van cirkelredeneren maakt ook dat als iemand een complottheorie niet ontkent, hij vanzelfsprekend schuld zou bekennen, terwijl wanneer hij die wel ontkent, hij evenzeer schuld zou bekennen. Alle andere mensen vallen dan weer onder de categorie sheeple, wat het standaard antwoord is op eenieder die weigert een complottheorie blindelings te geloven.

Gebrek aan logica, bewijs en geloofwaardigheid

Het gebrek aan logica en rationaliteit heeft ook als gevolg dat complotdenkers zichzelf veelal tegenspreken, en geloven in tegenstrijdige complottheorieën. Zo geloven veel complotdenkers dat chemtrails de wereldbevolking willen vergiftigen en uitroeien, maar tegelijk geloven ze ook vaak dat diezelfde chemtrails bedoeld zijn om het broeikaseffect tegen te gaan. Een bijkomende tegenstrijdigheid is dat chemtrails, als ze echt hadden bestaan, zowat de minst effectieve en tegelijk meest kostelijke manier zijn om dit te bewerkstelligen. Ook de zogenaamde "maanlanding hoax" houdt geen steek: waarom zou de Amerikaanse overheid zoveel moeite doen om die te faken, en dan tegelijk overduidelijke fouten maken door niet te letten op de schaduwval of de zichtbaarheid van de sterren op de foto's? Idem dito voor de complottheorie rond de schietpartij in de Sandy Hook-basisschool te Connecticut, dat allemaal acteerwerk zou zijn als onderdeel van een valse-vlagoperatie van de regering Obama. Waarom zou de president nadien dan een foto laten maken van zichzelf samen met één van de kinderen die hoegenaamd dood moeten zijn? En waarom zou die foto dan openlijk gepubliceerd worden? De TV-serie Ancient Aliens is een ganse aaneenknoping van tegenstrijdige complottheorieën omtrent buitenaardse wezens, ook al worden ze veelal door dezelfde complotdenkers gepromoot.

Iets wat zowat alle complotdenkers met elkaar gemeen hebben, is hun totale ongeloofwaardigheid. Ze baseren hun complottheorieën immers louter op veronderstellingen, irrelevante of geheel foute informatie, verouderd nieuws, verzinsels, drogredenen en onderbuikgevoel. Nochtans zijn niet alle complotten slechts een fantasie: de holocaust is echt gebeurd (en laat nu net dat weer ontkend worden door sommige complotdenkers), het Watergateschandaal was een echt complot, en de CIA heeft effectief geëxperimenteerd met mind control. Complotdenkers halen dit vaak aan als "bewijs" dat andere complottheorieën dus ook vanzelfsprekend waar zijn, maar dat is natuurlijk onzin. Je kan één incident van een overspelige partner ook niet gaan veralgemeniseren door te stellen dat dit bewijs is dat alle partners overspelig zijn. Eventueel bewijsmateriaal dat wordt aangevoerd, wordt door complotdenkers vaak volledig foutief geïnterpreteerd of uit de context gehaald, waardoor het op het eerste zicht mag lijken alsof een bewering waar is, terwijl dit nochtans niet het geval is. Een schoolvoorbeeld hiervan is de bewering dat eenieder die voordeel haalt uit een bepaalde gebeurtenis, vanzelfsprekend in het complot zou zitten. Zo kan het niet anders dan dat President George W. Bush de 9/11 aanslagen zelf beraamd heeft, omdat hij er financieel voordeel uithaalde via aandelen in oliebedrijven. Dat geldt echter helemaal niet als bewijs, omdat in elke oorlogssituatie er altijd mensen zijn die er (ongevraagd) voordeel uit halen.

Kortom, complotdenkers hebben de klok horen luiden maar weten niet waar de klepel hangt. Belangrijk hierbij is de overweging van de haalbaarheid van een welbepaalde complottheorie. Is de farmaceutische industrie daadwerkelijk in staat om een "natuurlijke en effectieve kankertherapie" te onderdrukken, louter omdat die niet genoeg geld zou opbrengen? Hoe zorgen ze er dan voor dat zowat elke wetenschapper het zwijgen wordt opgelegd over bv. het graviola-verhaal? En hoe kunnen ze voorkomen dat andere mensen dit geheim "per ongeluk" ontdekken en vooralsnog naar buiten brengen? En waarom kunnen complottheorieën- en kwakzalverswebsites die informatie dan wél zomaar op het internet publiceren zonder gecensureerd te worden? Nog groter zijn de supercomplottheorieën van de Illuminati en de New World Order, waarbij zowat alle vijandelijke landen in de wereld achter de schermen alsnog in staat zijn om hun meningsverschillen terzijde te leggen en tegelijk bereid zijn hun macht af te staan aan een hogere, geheime wereldregering. Of meer nog, dat ze zich onderwerpen aan een buitenaards ras zoals de reptilian aliens. Het klinkt niet enkel hilarisch en onwaarschijnlijk, maar het is ook bijzonder onhaalbaar. Hoe groter een complottheorie is, hoe meer mensen erbij betrokken zijn, hoe meer kosten erbij betrokken zijn, en hoe langer ze geheim blijven, hoe kleiner de kans wordt dat zulk complot in werkelijkheid haalbaar is.

Ego en stabiliteit

Onderzoek aan de Amerikaanse Yale University heeft uitgewezen dat het geloof in complottheorieën, ironisch genoeg, een geruststellend effect zou hebben. Dit lijkt tegenstrijdig, omdat de meeste complottheorieën net gericht zijn op het opwekken van angst en onrust (de farmacie wil ons vergiftigen, de regering wil onze vrijheden beknoppen, ...). Niettemin biedt het geloof in een complottheorie het idee dat alles wat gebeurt een reden heeft, en het dus niet allemaal op louter toeval berust. Het geeft complotdenkers ook het gevoel dat ze in staat zijn om er iets aan te doen, en er zich tegen te verzetten. Want als je gelooft dat de Illuminati bestaat, geloof je vanzelfsprekend ook dat je ze kan proberen tegen te werken - al was het maar door artikels over complottheorieën publiceren op een website. Kortom, het geeft complotdenkers een "doel" om voor te vechten, ook al is dat doel in werkelijk niets meer dan een hersenschim.

Het geloof in complottheorieën kan bijgevolg ook een opkikker zijn voor het ego. Complotdenkers zijn er immers van overtuigd dat ze goed handelen door die complottheorieën te "openbaren" en anderen "wakker te maken". Sommigen, zoals Micha Kat en Niburu, beschouwen zichzelf bovendien zelfs als "klokkenluider", hoewel die term enkel van toepassing is op échte informatie en niet op paranoia. Complotdenkers geloven dat zowat elke gebeurtenis, gaande van een aanslag of oorlog tot een natuurramp of belangrijke ontwikkeling in de geschiedenis, vanzelfsprekend het werk is van een achterliggend complot, en het idee dat dit ook zou kunnen gebeuren zonder voorafgaande samenzwering wordt niet in overweging genomen. Complotdenkers geloven bovendien daadwerkelijk dat hun daden een belangrijke invloed kunnen hebben op de loop van de geschiedenis. Zo circuleerden er in 2012 heel wat complottheorieën rond de Olympische Spelen in Londen, die in feite een soort van "satanisch ritueel" moesten voorstellen om demonen op te roepen en de inhuldiging van de alien overlords te voltooien. Wanneer bleek dat er helemaal geen demonen of aliens ten tonele waren verschenen, beweerde complottheorieënwebsite Olympic Zion dat het dankzij de publicatie van hun artikels was dat het noodlot werd voorkomen.

Het internet is een ideale plaats voor complotdenkers om elkaar terug te vinden. Je hoeft maar te zoeken naar sleutelwoorden zoals chemtrails of New World Order, en je krijgt meteen een ganse reeks aan zoekresultaten die verwijzen naar allerhande complottheorieënwebsites. Zodoende hoeven complotdenkers zich niet (meer) geïsoleerd te voelen: ze kunnen makkelijk met gelijkgestemden in contact komen, en elkaar aanmoedigen dat die ene complottheorie toch wel echt waar moet zijn! En als er nog complotdenkers zijn die geloven dat het waar is, dan is dat voor hen natuurlijk al voldoende bewijs om te geloven dat het inderdaad waar is (argumentum ad populum). Vele complottheorieënwebsites verwijzen dan ook naar elkaar, of nemen elkaars artikels integraal over. Want hoe meer keer iets op het internet gepubliceerd staat, hoe meer het vanzelfsprekend de waarheid moet zijn, toch?

Machiavellistische mentaliteit

Psychologisch onderzoek aan de Universiteit van Kent concludeerde in 2011 dat complotdenkers een Machiavellistische mentaliteit zouden hebben, waar ze nochtans hun zogenaamde "tegenstanders" (de samenzweerders dus) van betichten. Mensen die een eerlijke ingesteldheid hebben, zouden minder geneigd zijn om in complottheorieën te geloven dan mensen met een "lagere" moraal. Complotdenkers zouden er zelf van dromen om, als machthebber, de burgerij te belazeren voor een hoger doel. Het zou hier gaan om een psychologische projectie, waarbij de complotdenker zijn eigen houding toedicht aan een ander. De overtuiging "zij hebben het gedaan" zou aldus ingegeven zijn door de perceptie "ik zou het doen".

Modeverschijnselen bij complotdenkers

Met het aluhoedje in je hand, kom je door gans complottheorieënland.

Het meest voorkomende modeverschijnsel bij complotdenkers is het dragen van een aluhoedje om te voorkomen dat ze zouden worden blootgesteld aan mind control technieken van "de regering". Dit is vooral populair bij de ufologen onder de complotdenkers, die geloven dat aliens hun gedachten kunnen aftappen of beïnvloeden. Om die reden worden complotdenkers soms ook "aluhoedjes" genoemd.

Soorten complotdenkers

Naar sommige complotdenkers, die zich richten op een specifieke complottheorie, wordt met een evenzeer specifieke naam verwezen:

• Truthers, die geloven dat 9/11 een complot van de (Amerikaanse) regering was
• Birthers, die geloven dat president Obama zijn geboortecertificaat vervalst heeft
• Croppers of Croppies, die geloven dat graancirkels het werk zijn van aliens of paranormale activiteiten
• Geitenwollensokken, die geloven dat GMO en kernenergie schadelijk en gevaarlijk is
• Covidioten, die geloven in complottheorieën omtrent COVID-19 of in coronavirusontkenning

Lijst van complotdenkers

• Alex Jones van Prison Planet en InfoWars
• Anton Teuben
• David Avocado Wolfe
• David Icke
• David Wolfe
• Donald Trump
• Guido Jonkers van Want To Know
• John Consemulder
• John Scudamore
• Joseph Mercola
• Mark Peeters
• Martin Vrijland
• Micha Kat van Klokkenluider Online
• Mike Adams van Natural News
• Nancy Lieder van ZetaTalk
• Peter Vereecke van Belfort-Group
• Zecharia Sitchin

Bronnen

• http://www.scientias.nl/waarom-geloven-mensen-in-complottheorieen/74760
• http://www.skepsis.nl/complottheorie.html
• http://www.sciencepalooza.nl/2012/08/de-verleidelijkheid-van-complotdenken/
• http://www.nrc.nl/stevendejong/2011/04/20/onderzoek-complotdenker-zou-het-liefst-zelf-samenzweren/