Elektromagnetische straling

Terwijl u dit leest wordt u bestraald door het apparaat waarmee u HoaxWiki bezoekt.

Elektromagnetische straling is een straling waarbij elektrische en magnetische trillingen zich voortplanten door de ruimte. Het betreft een wetenschap die door leken vaak onbegrepen is, waardoor er geregeld onbegrip ontstaat omtrent het verschil tussen ioniserende en niet-ioniserende stralingen. Dit onbegrip heeft als gevolg dat er enerzijds een onnodige angst ontstaat voor veilige stralingen zoals die van radio en televisie, mobiele telefoons en wifi, en anderzijds een irrationele angst voor kernenergie.

Concept

Elektromagnetische straling wordt onderverdeeld in volgorde van oplopende frequentie, ook het elektromagnetisch spectrum genoemd. Dit spectrum ziet er ongeveer uit als volgt:

• Radiostraling (inclusief radar en satelliettelevisiesignaal)
• Microgolfstraling
• Infraroodstraling (warmtestraling)
• Zichtbaar licht (de voor het blote oog zichtbare spectrale kleuren)
• Ultraviolet licht (ook gekend als "blacklight" omdat het niet zichtbaar is met het blote oog)
• Röntgenstraling, oftewel zachte X-stralen (ook gebruikt bij röntgenfoto's)
• Gammastraling (zoals de stralingen van radioactief afval)
• Kosmische straling (zoals zonnewind, zwarte gaten, ...)

Ioniserend en niet-ioniserende stralingen

Dit spectrum kan ruwweg worden onderveerdeeld in twee delen: ioniserende en niet-ioniserende stralingen:

• Ioniserende straling: de elektromagnetische straling met een hoge frequentie, oftewel een grote hoeveelheid energie per foton. De ionisatie houdt in dat elektronen uit atomen of moleculen verwijderd raken, en er elektrisch geladen deeltjes (aldus ionen) achterblijven met een chemische verandering in de moleculen als gevolg. Dit veroorzaakt schade aan getroffen organismen, en dus schade aan de gezondheid zoals de ontwikkeling van kankercellen. Röntgenstraling en gammastraling zijn voorname voorbeelden van ioniserende straling.
• Niet-ioniserende straling: de elektromagnetische straling met een lage frequentie (tot en met ultraviolette straling), waarvan de hoeveelheid energie niet voldoende is om ionisatie te veroorzaken en dus geen chemische verandering tot gevolg heeft. Bijgevolg veroorzaakt niet-ioniserende straling ook geen schade aan de gezondheid, en kan het geen kanker verwekken.

Intensiteit

Eveneens van belang is de intensiteit van de straling. Hierbij wordt niet enkel rekening gehouden met de energie per foton of deeltje, maar ook met hun aantal binnen een welbepaalde tijdseenheid. Het vermogen van elektromagnetische straling wordt uitgedrukt in watt (of joule/seconde), wat gelijk is aan het aantal fotonen per seconde (intensiteit van de straling) maal de energie per foton (de soort straling). Zo zendt bv. elk object warmtestraling (infraroodstraling) uit als gevolg van zijn temperatuur. Hoe hoger die temperatuur, hoe groter de intensiteit en hoe hoger de frequentie van de straling. Bij een hoge temperatuur kunnen ze eveneens zichtbaar licht veroorzaken, zoals vuur, zonlicht en een gloeilamp. Bij nog hogere temperaturen wordt dit ultraviolet licht (ook "blacklight" genoemd).

Objecten met een vrij lage temperatuur, zoals bv. bij bomen en mensen, ligt de straling eerder op het niveau van infrarood, en dus de niet-zichtbare warmtestraling. Dit gedeelte van het elektromagnetische spectrum wordt ook wel "thermisch infrarood" genoemd, en kan worden waargenomen d.m.v. een thermografische camera. De warmtestraling van een menselijk lichaam heeft een frequentie van ongeveer 20 miljoen MHz, wat maakt dat een vierkante decimeter huid met een lichaamstemperatuur van 37°C zo'n 5 Watt aan straling produceert - op zich vrij intens maar niettemin vrij laag in verhouding met andere warmtebronnen zoals een kampvuur of een gloeilamp.

Doordringingsvermogen

Tenslotte is ook het variërende doordringingsvermogen van de straling van belang. Zo laat helder glas of water makkelijk licht door, terwijl de aardatmosfeer bepaalde soorten stralingen niet doorlaat (zoals ultraviolet licht en röntgenstraling, maar zichtbaar licht daarentegen weer wel). In het geval van de (schadelijke) ioniserende straling kunnen we dit onderverdelen als volgt:

• Alfastraling: ioniserende straling die afkomstig is van kernen zoals uranium en plutonium. Hoewel deze straling gevaarlijk zijn, is ze makkelijk tegen te houden: zelfs een vel papier is al voldoende.
• Bètastraling: ioniserende straling die relatief makkelijk tegen te houden is, maar meer vereist dan een vel papier zoals bij alfastraling. Een bescherming bestaande uit materiaal zoals aluminium of plexiglas met een dikte van een centimeter is in staat bètastraling tegen te houden.
• Gammastraling: ioniserende straling die gewoonlijk ontstaat door radioactief verval van atoomkernen. Deze straling kan door heel dikke materialen heen, en er is een dikke laag lood of beton nodig om deze tegen te houden.

Gevaar

Het gevaar van een welbepaalde straling is afhankelijk van de hoeveelheid en intensiteit. Ioniserende straling kan al gevaarlijk zijn bij kleine hoeveelheden, terwijl dit bij niet-ioniserende straling geheel anders ligt. Het is nu eenmaal niet mogelijk voor niet-ioniserende straling om op de één of andere manier toch ionisatie te veroorzaken. De reden waarom werd uitgelegd in begrijpbare taal door Skepp als volgt:

Je kunt het vergelijken met pijlen. De kracht van een boog levert de energie aan een pijl, de hoeveelheid afgeschoten pijlen is vergelijkbaar met het vermogen. Een kruisboog is veel sterker dan een boog. Stalen pijlen uit een krachtige kruisboog konden tot op meer dan honderd meter een harnas doorboren. Een pijl uit een gewone boog kan dat niet. Zelfs al schiet je honderdduizend pijlen tegelijk af uit honderdduizend bogen, er zal er nog altijd geen op meer dan honderd meter door een harnas gaan. 

Een andere voorstelling is die van Skepsis, waar wordt uitgelegd dat één enkel steentje in staat is een autoruit te breken, maar zelfs duizenden druppels regen van een stortbui niet. Niettemin heeft ook niet-ioniserende straling een effect op organismen, hetzij op een andere manier die niet noodzakelijk schadelijk is. Hoe hoger het vermogen, hoe meer warmte die vanaf een zeker punt ook zichtbaar licht creëert. Planten gebruiken het zichtbare licht om fotosynthese te bereiken, waarbij de lichtenergie wordt gebruikt om koolstofdioxide om te zetten in koolhydraten. De juiste dosis is niettemin van belang: hoewel licht op zich niet schadelijk is, kan een teveel aan licht het netvlies beschadigen. Een te hoge warmtestraling kan o.a. verbranding van de huid veroorzaken, denk maar aan het verbranden aan zonlicht wat tevens huidkanker kan veroorzaken. Maar zelfs wanneer de totale stralingsflux, die energie afgeeft in de vorm van warmte, in bepaalde gevallen schade kan veroorzaken, kan die warmte toch niet ioniserend werken. 

Het feit dat een te grote hoeveelheid warmte of licht in staat is schade toe te brengen aan onze gezondheid, betekent nog niet dat alle niet-ioniserende straling dat kan of zal doen, of dat deze in zulke grote hoeveelheden aanwezig is om hiertoe in staat te zijn. Vanuit het voorzorgsprincipe (precautionary approach) zijn er wel normen voor niet-ioniserende straling vastgesteld op basis van diens opwarmingsvermogen. Stralingen met een lage frequentie, afkomstig van mobiele telefoons, wifi, radio, televisie, radar en andere elektronische toestellen is zodanig laag dat deze zelfs niet in de buurt van de limietsnormen komen - zelfs niet in de grote hoeveelheden zoals die vandaag de dag gebruikt worden rondom ons. Niettemin circuleert er toch heel wat pseudowetenschap hieromtrent, gebaseerd op een gebrek aan kennis en begrip om onderscheid te maken tussen de verschillende soorten stralingen en tot wat zij wel en niet in staat zijn.

Pseudowetenschap omtrent niet-ioniserende straling

Omwille van het gebrek aan begrip en inzicht omtrent de wetenschap van de verschillende soorten stralingen, is het onderwerp als het ware een magneet voor tal van complottheorieën en pseudowetenschap. De voorbeelden die we hieronder bespreken bevinden zich voornamelijk in de zogenaamde "microgolf", die bestaat uit radiogolven met een golflengte van 1 meter (bij een frequentie van 300 MHz) tot 1mm (bij een frequentie van 300 GHz). Microgolven worden voornamelijk gebruikt voor communicatiedoeleinden, zoals radio en televisie, radars, satellieten en gps, mobiele telefoons, en draadloze internetverbindingen zoals wifi en Bluetooth. Microgolven worden eveneens gebruikt, maar dan in hogere energieconcentraties, in de magnetron om voedsel te garen. Microgolven en andere stralingen met een lage frequentie (en dus lage energie) zijn niet in staat om kanker te veroorzaken, maar dat houdt sommigen niet tegen om er toch paniek rond te zaaien - vooral dan rond de gezondheid van kinderen zoals gewoonlijk.

Mobiele telefoons en GSM-antennes

Zie hoofdartikel: Mobiele telefoon

Een vaak gehoorde bewering is dat het gebruik van mobiele telefoons de kans op hersenkanker zou verhogen. Een uitgebreid onderzoek van 30 jaar heeft echter aangetoond dat dit niet het geval is. Ondanks het feit dat het gebruik van mobiele telefoons sterk gestegen is in de jaren '90, is het aantal gevallen van hersenkanker niet in proportioneel toegenomen. Er is sprake van een kleine toename, maar die was reeds aan de gang sinds 1974, wanneer er nog geen mobiele telefoons in omloop waren. De conclusie dat het gebruik van mobiele telefoons geen kanker veroorzaakt wordt gedeeld door o.a. de US Food and Drugs Administration (FDA), de Federal Communications Commission (FCC), de National Cancer Institute en de European Commission Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks.

Het enige gevolg dat het gebruik van een mobiele telefoon kan hebben op het lichaam, is een toename van warmte als gevolg van de microgolven. Deze toename van warmte bevindt zich op de plaats waar je de mobiele telefoon houdt: hoofd, oor, ... Als je langdurig aan de telefoon hangt kan je oor ook warmer aanvoelen als gevolg van de druk van het toestel dat je tegen je oor duwt. Niettemin is die toename zo klein dat er zelfs geen verhoging van je lichaamstemperatuur kan worden waargenomen. Indien er toch een minieme verhoging van de temperatuur zou zijn als gevolg van de warmtestraling van een mobiele telefoon, wordt dit door het menselijke lichaam zonder problemen opgevangen. Dagelijkse variaties van een hele graad van je lichaamstemperatuur zijn trouwens volkomen normaal - er is pas echt sprake van gevaar als de temperatuur van de hersenen langdurig boven de 41°C ligt.

Naast de irrationele bezorgdheid voor de effecten van GSM-stralingen, bestaat er ook veel commotie rond GSM- en UMTS-antennes. Zulke antennes zorgen ervoor dat onze telefonische oproepen via radiogolven op hun bestemming geraken. Hoe groter de afstand die ze moeten overbruggen, hoe sterker het signaal moet zijn en dus hoe meer energie nodig is, waardoor soms wordt verondersteld dat de straling in die hoeveelheid wel schadelijk zou kunnen zijn. GSM-antennes sturen hun signalen echter horizontaal uit, waardoor de hoeveelheid straling in de andere richtingen dus meteen een pak minder is - zelfs vlak onder de antenne zelf, waar nog maar 0,5% van het totale uitgezonden vermogen aanwezig is. UMTS-antennes, die het mobiele 3G-netwerk mogelijk maken, hebben een vermogen dat nog eens 2,5 keer lager ligt dan dat van een GSM-antenne. In een huis waar een GSM-antenne boven staat wordt gemiddeld een veldsterkte gemeten van minder dan 1 Volt/meter (en bij UMTS-antennes is dit minder dan 0,5 Volt/meter). Dit ligt ver beneden de Europese blootstellingsnorm van 58 Volt/meter voor GSM en 61 Volt/meter voor UMTS.

Het is een foute premisse om te stellen dat meer GSM- of UMTS-antennes betekent dat er meer straling is. In veel gevallen is zelfs het tegendeel waar: hoe groter het aantal antennes, hoe minder afstand deze antennes moeten overbruggen en hoe minder krachtig hun signaal bijgevolg hoeft te zijn. Ondanks dit alles zijn er toch mensen die beweren last te hebben van hoofdpijn, vermoeidheid en concentratieverlies als gevolg van zulke antennes. In geen van de gevallen kan worden vastgesteld dat de antennes de daadwerkelijke oorzaak zijn, en wetenschappelijk onderzoek wijst keer op keer opnieuw uit dat er geen verband is tussen de twee. Bovendien heeft nooit iemand kunnen aantonen op welke manier de radiogolven deze klachten zouden kunnen veroorzaken. Er is tevens geen reden om aan te nemen dat er gezondheidsproblemen kunnen ontstaan op lange termijn (zoals bv. kanker), omdat de soort straling op zich reeds goed gekend en onderzocht is lang voor mobiele telefoons in omloop kwamen. 

Wifi

Zie hoofdartikel: Wifi

Wifi, de technologie voor draadloze computernetwerken, maakt gebruik van het microgof-spectrum. Het gaat hier om een klein signaal, met een energie van niet meer dan 200 mW en een bereik van maximaal enkele honderden meters. Het energievermogen dat hiervoor nodig is, is niet meer dan 1 tot 3 W, en dus te weinig om potentiële schade aan de gezondheid van organismen aan te brengen. Niettemin bestaat er heel wat pseudowetenschappelijke bangmakerij hierrond, en sommige mensen beweren zelfs allergisch of hypersensitief te zijn voor wifi-straling, een fictieve aandoening die de naam elektrohypersensitiviteit wordt gegeven (zie verder). Geregeld gaan er stemmen op om wifi in scholen te verbieden, omdat dit schadelijk zou zijn voor de kinderen die o.a. concentratieproblemen zouden ervaren als gevolg van de straling. Ook de Amerikaanse politica Jill stein van de Green Party doet mee aan de verspreiding van zulke ongefundeerde en pseudowetenschappelijke angstverspreiding.

Wifi maakt voornamelijk gebruik van de frequentie van 2.4 GHz (en ook 5.8 GHz). Stralingen in het frequentiegebied van 2.4 GHz worden goed geabsorbeerd door water en wordt daarom ook gebruikt om het op te warmen, wat tevens de reden is waarom ook magnetrons gebruik maken van deze frequentie om voedsel te garen. Een magnetron verbruikt natuurlijk veel meer energie, en dan spreken we over gemiddeld zo'n 1000 tot 1500 W, zonder dat dit schade oplevert aan het voedsel op zich noch aan de organismen in de omgeving zoals jezelf. De reden voor de bescherming ingebouwd in een magnetron is om te voorkomen dat je je zou kunnen verbranden - het is tenslotte de bedoeling om er je eten in op te warmen.

In 2013 ontstond er heel wat ophef omtrent een vermeend wetenschappelijk onderzoek naar de gevolgen van wifi-straling op tuinkers. Het betrof hier een eenvoudig experimentje van vijf Deense scholieren, waaruit moest worden geconcludeerd dat wifi-straling een negatief effect heeft op organismen, omdat de "bestraalde" zaadjes veel minder waren ontkiemd dan niet-bestraalde zaadjes. Het betrof hier echter geen echt wetenschappelijk onderzoek, en de resultaten waren dan ook bogus. De lagere hoeveelheid ontkiemde zaden bij de "bestraalde" potjes met tuinkerszaden was immers ook blootgesteld aan warmtebronnen zoals die van laptops (en van de router zelf), wat het ontkiemen kan afremmen. Het onderzoek was op een vooringenomen manier uitgevoerd en kan dus geenszins gelden als bewijs. Er is tot op heden dan ook nog steeds geen enkele reden om de valse mythe van schadelijke wifi-stralen ernstig te nemen.

Magnetron

Zie hoofdartikel: Magnetron

De magnetron, ook wel microgolfoven genoemd, is in vele huishoudens niet weg te denken. Het is immers een bijzonder handig toestel om op eenvoudige wijze voedsel te garen. Net zoals het woord "microgolfoven" doet vermoeden, maakta dit keukenapparaat gebruik van microgolven, oftewel magnetische straling (vandaar dan weer het woord "magnetron"), om voedsel op te warmen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een microgolf met een frequentie van 2,45 GHz, die (bij voldoende energieconcentratie althans) ervoor zorgt dat watermoleculen gaan bewegen, waardoor er warmte ontstaat. Deze warmte wordt dan gebruikt om het voedsel in de magnetron te garen.

Wanneer men beweert dat een magnetron straling produceert, is dit dus helemaal juist. Maar deze niet-ioniserende straling is net zo ongevaarlijk als alle andere; de ingebouwde bescherming heeft eerder tot doel te voorkomen dat je je verbrandt aan de geproduceerde hitte. Die hitte is enerzijds mogelijk door de energie van de microgolven, en anderzijds de hoeveelheid, maar dit maakt de straling op zich op geen enkel ander vlak gevaarlijker dan in andere toestellen. Magnetrons maken je opgewarmde voeding ook niet radioactief, omdat er nu eenmaal geen nuclear proces aan te pas komt.

Evenmin zorgt een magnetron ervoor dat het voedsel kankerverwekkend wordt - er worden wel carcinogenen aangemaakt, maar in te lage hoeveelheden om effectief kanker te kunnen veroorzaken. Deze carcinogenen worden eveneens aangemaakt als je het voedsel op andere manieren opwarmt, dus bv. ook in een conventionele oven. Voedsel kan pas kankerverwekkend worden als je het opwarmt tot op het punt dat zo het ernstig verbrand is dat het houtskool wordt - en dan is het zodanig onsmakelijk dat je het toch niet meer wil opeten.

Slimme meters

Een "slimme meter" is een digitale gas- en/of elektriciteitsmeter, en is de opvolger van de analoge meters. Het voordeel is dat de digitale meter ook op afstand kan worden uitgelezen, zoals bv. door de netbeheerder, waardoor de gebruiker ze niet meer manueel hoeft door te geven. Toch bestaat er heel wat commotie rond de zogenaamde "straling" die door slimme meters wordt afgegeven, vooral dan bij complotdenkers en pseudowetenschappers. Dit is vanzelfsprekend klinklare onzin, aangezien het ook hier om een niet-ioniserende straling met een lage frequentie gaat. Bovendien is de "straling" van een slimme meter nog veel lager dan dat van mobiele telefoons, DECT-toestellen en wifi, want het apparaat stuurt gemiddeld slechts 45 seconden per dag straling uit.

Elektrohypersensitiviteit

Zie hoofdartikel: Elektrohypersensitiviteit

Elektrohypersensitiviteit, of elektroallergie, is een vermeende overgevoeligheid voor elektromagnetische straling afkomstig van o.a. wifi- en GSM-signalen. Het gaat hier om een fictieve ziekte of aandoening: er is geen enkel bevestigd geval van zulke overgevoeligheid, en de oorzaak kan vaak gezocht worden bij psychologische problemen van de patiënt zelf. Patiënten die zichzelf de diagnose va elektrohypersensitiviteit toeschrijven zijn niet in staat om aan te voelen of een elektronisch toestel in- of uitgeschakeld is. De symptomen van hun vermeende allergie duiken enkel op wanneer zij geloven dat het toestel ingeschakeld is, en voelen niets wanneer ze denken dat het uitgeschakeld is ook al is dit in feite niet het geval. Artsen die beweren dat elektrohypersensitiviteit een echte aandoening is die door hen behandeld kan worden, zijn per definitie een kwakzalver. Diezelfde artsen hangen ook andere vormen van pseudowetenschap aan, zoals homeopathie, bowen-therapie, sound healing en acupunctuur.

Aluhoedje

Zie hoofdartikel: Aluhoedje

Een aluhoedje of "tinfoil hat" is een hoedje gemaakt uit aluminiumfolie (of vergelijkbare materialen), waarvan complotdenkers geloven dat ze hiermee kunnen voorkomen dat aliens je gedachten zouden kunnen lezen of dat "zij" mind control op je zouden kunnen toepassen. Zo'n aluhoedje kan eender welke vorm aannemen, zolang het maar de hersenpan bedekt. Het is dus ook mogelijk dat een ander soort hoed wordt gebruikt, waar aluminiumfolie in verwerkt is. Het concept is vooral populair bij complotdenkers, pseudowetenschappers en kwakzalvers zoals David Icke en Nancy Lieder, die geloven dat de regering bestaat uit Reptilian aliens met kwalijke bedoelingen voor de bevolking.

Het aluhoedje wordt vooral gebruikt als bescherming tegen gedachtenlezen, gedachtenbeheersing en andere invloeden van magnetische velden. Uit wetenschappelijk onderzoek is echter gebleken dat een aluhoedje nochtans helemaal geen bescherming zou kunnen bieden voor elektromagnetischestralingen. Het is namelijk niet de bedoeling om externe stralingen buiten te houden, maar wel om te voorkomen dat de "gedachtengolven" van jouw hoofd niet tot bij de buitenaardse wezens geraken. Meer nog: de aluminiumfolie zou het effect van de straling zelfs kunnen versterken. 

Pseudowetenschap omtrent ioniserende straling

In tegenstelling tot niet-ioniserende straling is ioneserende straling wél in staat om schade toe te brengen aan de gezondheid, en zelfs kanker te veroorzaken, al geldt ook hier weer het belang van de hoeveelheid. Toch is ook hier de angst voor deze straling veel groter dan waar de realiteit reden toe geeft, en soms is de angst voor straling een groter probleem dan de straling zelf. De term "straling" kreeg een bijzonder negatieve bijklank sinds de ramp met de kerncentrale van Tsjernobil, waardoor het woord synoniem werd voor "ongezond". Vaak worden de risico's van radioactiviteit als meer ongewenst beschouwd dan even grote risico's van niet-radioactieve situaties. Zo stierven er in Japan meer dan 10.000 mensen ten gevolge van de tsunami in 2011, en overleed niet één persoon aan de kernramp - en toch vond iedereen de kernramp schijnbaar erger dan de dodentol van de tsunami zelf.

Irrationele angst voor deze stralingen wordt vaak nog versterkt door pseudowetenschappelijke activisten en groeperingen zoals Greenpeace. Dit heeft vaak als gevolg dat er een terugval is in het gebruik van nucleaire technologie zoals voedseldoorstraling, nucleaire geneeskunde en kernenergie. Nochtans zijn de alternatieven hiervoor vaak minder effectief maar wel duurder, en schadelijker voor het milieu. Natuurlijk is nucleaire technologie niet dé ultieme oplossing voor alle wereldproblemen, en er zijn wel degelijk nadelen aan verbonden, maar het foutief inschatten van het gevaar ervan helpt daarentegen ook niemand verder.

Voedseldoorstraling

Zie hoofdartikel: Voedseldoorstraling

Voedseldoorstraling is de doorstraling van voedsel met gammastraling of met röntgenstraling om ongewenste bacteriën, virussen, insecten en micro-organismen te doden, waardoor het (veel) langer houdbaar blijft dan anders het geval zou zijn. De stralingen zijn in staat schade toe te brengen aan DNA, wat nefast is voor de micro-organismen die in het voedsel zitten. Het voedsel en diens voedingswaarde blijft echter intact, en houdt deze straling niet vast. Er blijft dus niets achter van de straling in het voedsel, en het voedsel wordt ook niet "radioactief" omdat de doorstralingstechnologie geen gebruik maakt van neutronen. Er is immers een verschil tussen straling (ontvangen van stralen geproduceerd door nucleaire reacties) en radioactieve besmetting (waarbij radioactieve deeltjes ergens op achterblijven). De doorstralingstechniek wordt niet toegepast op alle soorten van voedsel, maar enkel op die voeding die niet op een andere manier kan worden gesteriliseerd of gepasteuriseerd, zoals vers fruit, kruiden, rauw en bevroren vlees en vis, en vooraf bereide maaltijden.

Omwille van de negatieve bijklank van het woord "straling", en diens associatie met o.a. kernwapens, heerst er echter een irrationele angst vanuit het onbegrip voor de technologie van voedseldoorstraling, en wordt er verondersteld dat we hierdoor radioactief voedsel kopen in de winkel. Dit is dan ook de reden waarom de technologie niet in een grotere mate wordt gebruikt. Tevens wordt er beweerd dat doorstraling de voedingswaarde vermindert, en hoewel dit inderdaad het geval is met vitaminen is die afname nog steeds minder dan met andere methoden, zoals het drogen of pasteuriseren van voeding. Voedsel met een lichtjes lagere voedingswaarde is nog altijd beter dan vergiftigd voedsel. Er is bovendien geen gevaar dat het doorstraalde voedsel kankerverwekkend zou zijn, en uit vele onderzoeken is de doorstralingstechiek dan ook geheel veilig gebleken.

Kernenergie

Zie hoofdartikel: Kernenergie

Kernenergie, ook wel nucleaire energie genoemd, is de energie die wordt opgewekt d.m.v. kernreacties. Deze energie komt vrij in de vorm van warmte, die in een kerncentrale vervolgens op verschillende manieren kan worden omgezet naar elektriciteit. Het grote voordeel van deze energiebron is de milieuvriendelijkheid: een lage CO2-uitstoot en (in tegenstelling tot de verbranding van fossiele brandstoffen) vrijwel geen luchtvervuiling. De twee voornaamste vormen van kernenergie zijn kernsplijting en kernfusie. De meeste huidige kernreactoren maken gebruik van kernsplijting. Een door langzame neutronen opgewekte kettingreactie vindt plaats in een mengsel van uranium en een "moderator" zoals waterstof, deuterium, beryllium of koolstof. De gebruikte splijtstof kan voor zo'n 95% worden hergebruikt, en de overgebleven materialen (die in bepaalde mate ook radioactief zijn geworden) vormen het zogenaamde kernafval, het materiaal dat radioactieve isotopen bevat (of erdoor werd gecontamineerd) en waarvoor geen toepassing bestaat.

De hoeveelheid nucleair hoogactief afval (dat volledig geïsoleerd van de biosfeer moet worden opgeslagen) per capita is nochtans kleiner dan veel mensen zullen vermoeden, en beduidend minder dan het afval geproduceerd door conventionele energiecentrales (zoals bij steenkoolcentrales). Als je heel je leven enkel nucleair opgewekte elektriciteit zou gebruiken, zou de hoeveelheid door jou veroorzaakte kernafval niet groter zijn dan een blikje frisdrank. Zelfs die kleine hoeveelheid komt niet direct in aanraking met het milieu, maar wordt tijdelijk opgeslagen in een depots om af te koelen en zo de meeste activiteit kwijt te geraken. Daarna kan het worden verwerkt om kernfusieproducten te scheiden, of wordt het naar een andere plaats overgebracht voor eindopslag, veelal ondergronds (maar toch geïsoleerd van de biosfeer). Eén van de redenen waarom er nog geen betere oplossing gevonden is voor het probleem van het kernafval, is omdat de anti-kernenergiebeweging zich steeds kant tegen elke specifieke poging om er iets aan te doen.

De tweede voorname vorm van kernenergie, kernfusie, betreft samensmelten van de kernen van verschillende atomen om zo een andere, zwaardere kern te vormen. Dit is in principe het proces dat ervoor zorgt dat de zon schijnt. Door de atomen van lichte elementen (zoals waterstof) samen te smelten, wordt een deel van de massa omgezet in energie, en de overgang van "licht" naar "zwaar" ligt bij het element ijzer. Het verschil in massa wordt berekend met de bekende formule van Albert Einstein, E = mc². Kernfusie is o.m. de energiebron van de waterstofbom, een bijzonder krachtige soort atoombom. Toch kan kernfusie ook positieve oplossingen bieden voor de mensheid: de procedure laat, in tegenstelling tot kernsplijting, niet noodzakelijk radioactief afval achter. Dat is de reden waarom de wetenschap onderzoek verricht om kernfusie te gebruiken als milieuvriendelijke en veilige energiebron. Dit is technisch gezien een grote uitdaging, maar niettemin heeft de wetenschap toch vorderingen geboekt op dit gebied. De bedoeling is om, op termijn, een prototype van een fusie-energiecentrale te bouwen die voldoet aan alle maatschappelijke eisen: veilig, betrouwbaar, minimale belasting van het milieu, en economisch rendabel.

Volgens het Internationaal Energie Agentschap (IEA) is kernenergie, samen met waterkracht, op dit moment de belangrijkste koolstofarme energiebron. Een kerncentrale stoot gemiddeld 16g CO2 per kilowattuur uit. Dat is 30 keer minder dan gas, en 60 keer minder dan steenkoolcentrales, iets meer dan wind- en anderhalve keer minder dan zonne-energie. Vier van de zes landen die op dit moment de IPCC-aanbevelingen halen (Zwitserland, Zweden, Frankrijk en Brazilië) doen dit met kerncentrales. In Zweden, één van de meest koolstofarme landen in Europa, haalt zo'n 50% van haar energie uit hernieuwbare energie, en de andere 50% uit kerncentrales. Hieruit blijkt dat kernenergie een belangrijke factor is om de aanbevelingen van het IPCC te halen, zelfs al wordt er ook gebruik gemaakt van hernieuwbare energie. Kernenergie is op dit moment de enige energiebron die een permanente stroomvoorziening kan verzekeren, en die een lage CO2-uitstoot kent (en waarvan die uitstoot met nieuwe technologie nog verder wordt teruggedrongen), waardoor de technologie een optie is die noodzakelijk dient te worden overwogen in de strijd tegen klimaatopwarming,

Ondanks dit alles wordt kernenergie sterk gedemoniseerd door klimaatactivisten met alarmistische propaganda over de risico's van kerncentrales. Ze teren op psychologische reacties zoals angst voor een grote ramp en stralingen, en wantrouwen tegenover het onbekende. Dit lokt irrationele reacties uit, zoals het sluiten van kerncentrales in Duitsland (om te worden vervangen door steenkoolcentrales!) na de ramp van Fukushima, en dit terwijl de steenkool- of oliesector nochtans niet wordt opgedoekt nadat er mensen zijn omgekomen in een mijnramp of een lekkende boortoren de zee vervuilt. Algemeen beschouwd is kernenergie niet meer of minder gevaarlijk dan alternatieve energie zoals zonne-energie en windenergie, zoals blijkt uit de hoeveelheid sterfgevallen per eenheid van gecreëerde energie. Kernenergie is bovendien veel veiliger dan energie opgewekt met steenkool, olie, gas of biomassa. Zo doodt de vervuiling van steenkool-energiecentrales ongeveer evenveel mensen als de ramp in Tsjernobil, maar dan herhaaldelijk per enkele weken.

Het mag verbazend klinken, maar kernenergie is wel degelijk één van de meest veilige industrieën om in te werken. Niet enkel omdat de sterfte per eenheid energie geproduceerd hier het laagste is, maar ook omdat straling binnen welbepaalde limieten niet zo schadelijk is als vaak wordt gedacht. Levende cellen zijn in staat om zichzelf op verschillende manieren te vervangen en genezen nadat ze een dosis straling hebben ontvangen. Dit mechanisme treedt reeds na enkele uren in werking en is bijna altijd succesvol. Enkel in het geval van te grote hoeveelheden, zoals bij de Tsjernobil-ramp waarbij de werknemers blootgesteld werden aan een dosis van meer dan 4000 mSv aan straling, zijn de cellen niet in staat te recupereren. Kankerpatiënten die worden behandeld met radiotherapie (bestraling) krijgen nochtans een dosis van meer dan 20.000 mSv, maar het weefsel kan hiervan herstellen omdat de straling wordt verspreid over verschillende dagen, waardoor de cellen de tijd krijgen om te recupereren. Hierdoor heeft men al veel (doch niet alle) mensen kunnen genezen van kanker, die zonder deze radiotherapie ongetwijfeld vroegtijdig waren overleden. Het lijkt dus erg irrationeel om angst te verspreiden over nucleaire energie, wanneer diezelfde technologie dagdagelijks in staat is kankerpatiënten te genezen. De straling die wordt gegeven aan een kankerpatiënt is in principe nochtans niet verschillend van de straling die in het milieu terecht komt bij een kernongeval. 

Toch is het elke keer opnieuw voorpaginanieuws als er iets is misgelopen in een kerncentrale, ongeacht wat de daadwerkelijke impact hiervan ook is. Zo wordt er in België geregeld het angstaanjagende woord "scheurtjescentrale" gebruikt om te verwijzen naar enkele kerncentrales, en wordt er aandacht aan besteed door de media telkens er zelfs nog maar een insignificant probleem is ontstaan. Vermeldingen dat "Doel 3 is stilgevallen" mogen dan lijken alsof er een kernramp dreigt, in werkelijkheid bewijst het enkel maar dat het veiligheidssysteem wel degelijk zijn werk doet. In vele gevallen bevinden de technische problemen zelfs niet eens in het nucleaire gedeelte van de centrale, maar dat weerhoudt activisten er niet van om toch irrationele angst te verspreiden. Zowel de radicale organisatie Greenpeace als de Belgische linkse partij Groen zondigen zich hier erg vaak aan, en vaak verspreiden ze onbewezen complottheorieën over Electrabel. Net zoals de doorsnee complotdenker verwerpen zij dan ook de conclusie van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) dat de kerncentrales vodoende veilig zijn, want die zitten immers toch gewoon mee in het complot? Zelfs Nederland werd in het verleden mee opgehitst in deze irrationele angst voor kernenergie, tot op het punt dat er vanuit Nederland controles werden uitgevoerd - waaruit weerom bleek dat er geen sprake is van een reëel gevaar.

Tsjernobil

Tsjernobil was een stad in Oekraïne, en staat vooral bekend omwille van de kerncentrale die er in 1986 ontplofte. De directe oorzaak van de kernramp was een (mislukt) experiment van de reactoroperatoren (het koelen van de reactor d.m.v. de kinetische energie van de turbinerotors na een noodgedwongen stillegging). De onderliggende reden was echter ook het gebrekkige ontwerp van de reactor en de kerncentrale op zich. Het incident wordt beschouwd als de ergste kernramp in de geschiedenis, en wordt daarom vaak aangehaald door tegenstanders van kernenergie. Irrationele paniekreacties hadden o.a. tot gevolg dat er overdreven veiligheidsstandaarden werden doorgevoerd, en de Zweedse autoriteiten hebben toegegeven dat deze buitensporig waren; zo werd 78% van alle rendiervlees in Zweden vernietigd zonder dat dit daadwerkelijk ook nodig was.

Van alle gekende stralingsgerelateerde ziektes was er na de kernramp enkel een toename van het aantal patiënten met schildklierkanker bij de bevolking uit de omgeving. Hoewel dit wel degelijk een ernstige ziekte is, is dit ook vrij goed behandelbaar. Tevens was er ook een toename van het aantal psychologische en psychosomatische aandoeningen zoals stress, depressie, alcoholisme, zelfmoord en cardiovasculaire ziektes. Deze aandoeningen waren niet het gevolg van de straling zelf, maar wel van de intense angst die de mensen in de omgeving hebben ervaren. Ondanks de irrationele angst voor straling ten gevolge van een kernramp, is de gemiddelde hoeveelheid straling waar omwonende mensen aan blootgesteld stonden, lager dan de natuurlijke achtergrondstraling op sommige andere plaatsen in de wereld, zoals de Kerala-regio in India.

Het consensusrapport van de WHO stelt dat er zo'n 4000 gevallen zijn van schildklierkanker (vooral kinderen en jonge volwassenen) als gevolg van de blootstelling aan de stralingen, en dat 9 kinderen hier aan overleden zijn. De overlevingsgraad bij schildklierkankerpatiënten is niettemin bijna 99%, en zelfs deze slachtoffers hadden kunnen worden vermeden indien zij jodiumtabletten hadden ingenomen. Er is geen bewijs van een toename van fertiliteitsproblemen als gevolg van de straling. Mentale aandoeningen zijn daarentegen een groter gevaar voor de kleine gemeenschappen dan de straling waar ze aan blootgesteld waren. Tegenstanders van kernenergie en andere complotdenkers beschouwen het consensusrapport van de WHO echter als een VN-complot, zoals ook wordt gepropagandeerd door de pseudowetenschappelijke complottheorieënwebsite Independent WHO.

Fukushima

Op 11 maart 2011 vond er in Japan een tsunami plaats als gevolg van een zeebeving, wat leidde tot de kernramp van Fukushima. Meteen na de aardbeving werden de operationele reactoren automatisch stilgelegd, maar omwille van beschadiging aan het elektriciteitsnet moesten de koelpompen voor de reactoren in gang worden gehouden via de noodstroomvoeding. Deze noodstroom bestond uit dieselgenerators, maar hun lokatie was amper boven het zeeniveau gelegen. Hierdoor bleven ze niet gespaard van de overstromingen en raakten ze buiten gebruik, met als gevolg dat de koelpompen niet meer werkten en de reactoren overhit geraakten. Dit resulteerde in een kernsmelting, en er vonden eveneens een aantal ontploffingen plaats van waterstofgas. Indien de dieselgenerators op een betere plaats waren gepositioneerd, was deze kernramp ondanks de aardbeving en tsunami hoogstwaarschinlijk nooit gebeurd.

De kernramp van Fukushima wordt door de Japanse authoriteiten ingeschaald op 7 op de INES-schaal (International Nuclear and Radiological Event Scale), en dit op een schaal van 0 tot 7 waarbij niveau 7 de ergste is en wordt omschreven als een "grootschalig ongeval". Mogelijk heeft de druk van de pseudowetenschappelijke en radicale activistenorganisatie Greenpeace aan deze beslissing bijgedragen. Hierdoor wordt de ramp van Fukushima op hetzelfde niveau geplaatst als die van Tsjernobil, hoewel de gevolgen van de Japanse kernramp nochtans veel beperkter waren. Zo was er geen stralingsimpact buiten Japan, ondanks de circulatie van hoaxes zoals valse kaarten over radioactieve straling die de Amerikaanse westkust zou bereikt hebben of andere overdreven en onbewezen beweringen. Ook in Japan zelf is er niemand overleden als gevolg van blootstelling aan de vrijgekomen stralingen; de vijf vernoemde overlijdens waren een gevolg van de tsunami of een hartaanval. Toch kreeg de kernramp op zich veel meer aandacht in de media dan de tsunami op zich, die nochtans meer dan 20.000 dodelijke slachtoffers heeft geëist.

De overdreven reactie op de situatie heeft op zich meer slachtoffers en andere verregaande gevolgen gehad dan de vrijgekomen straling op zich. Zo werd er een grote hoeveelheid voedsel vernietigd omdat het radioactief was, hoewel de hoeveelheid radioactiviteit veel te laag was om ook maar enig nadelig effect op de gezondheid te kunnen veroorzaken. Zelfs indien men sterk besmette spinazie gedurende een heel jaar in grote hoeveelheden zou consumeren, zou de blootstelling aan straling slechts gelijk staan aan die van een CT-scan. Een CT-scan is immers een medische routineprocedure die een blootstelling veroorzaakt van zo'n 10 mSv, wat ongeveer drie keer de hoeveelheid straling is als de natuurlijke achtergrondstraling. Terzijde zou het niet mogelijk zijn om gedurende een heel jaar zoveel besmette spinazie te eten, het voedsel zou immers reeds eerder bedorven zijn. Gelijkaardige paniekzaaierij ontstond omtrent het geven van kraantjeswater aan baby's. Zelfs indien een zuigeling 1 liter kraantjeswater per dag zou drinken (wat zowat onhaalbaar is) zou de blootstelling niet groter zijn dan die van een CT-scan op een volwassen persoon (wat dus verwaarloosbaar klein is).

Omdat jodium-131 reeds na 90 dagen uit elkaar valt, en de kernreactor geen nieuwe jodium-131 produceerde nadat het kernsplijtingsproces was stilgelegd, is het onmogelijk dat dezelfde hoeveelheid besmetting gedurende een heel jaar zou aanhouden, waardoor zowel de spinazie als het kraantjeswater nooit een gevaar heeft betekend voor de volksgezondheid. Overdreven veiligheidsreguleringen daarentegen hebben echter wel het tegendeel laten uitschijnen. Het stralingsniveau in het spergebied rond de kerncentrale van Fukushima was 25 dagen na de ramp nog maar een tiende van het stralingsniveau in het spergebied rond Tsjernobil 25 jaar na de ramp. Toch werden beide kernrampen op hetzelfde gevarenniveau 7 geplaatst. Het verandert nochtans niets aan het feit dat, in tegenstelling tot Tsjernobil, de straling zelf geen enkel slachtoffer heeft gemaakt, maar de meer dan nodig doorgedreven veranderingen in vele mensenlevens heeft wel een dodentol van 1600 geëist - veel daarvan omwille van zelfmoord. 

De internationale reacties op de kernramp van Fukushima waren even overdreven en irrationeel als de binnenlandse reacties van Japan zelf. Zo besloot Duitsland om, tegen beter weten in, haar kerncentrales in een sneltempo te sluiten - met als gevolg een sterke toename van fossiele brandstofcentrales en alle nadelen voor klimaatopwarming van dien. Andere landen zijn geneigd om het slechte voorbeeld van Duitsland ook te volgen. Protestacties tegen kernenergie in India hebben, ironisch genoeg, meer dodelijke slachtoffers gemaakt dan de vrijgekomen straling in Fukushima zelf. In China was er dan weer een stormloop voor "bakkerszout", omdat het jodium bevat, omdat ze verkeerdelijk geloofden dat dit hetzelfde beschermende effect zou hebben als jodiumtabletten. Nadien vond een gelijkaardige stormloop plaats in de VS. 

Als we met een realistisch oog kijken naar de gebeurtenissen van 2011 in Fukushima, moeten we toegeven dat het hele incident eigenlijk enkel maar een argument voor kernenergie is, in plaats van tegen kernenergie. De kerncentrale werd op de proef gesteld door één van de zwaarste aardbevingen uit recente tijden, én een tsunami met een hoogte van 15 meter. Toch is de kerncentrale op zich niet ontploft, zijn er tot op heden nul doden gevallen als gevolg van blootstelling aan radioactieve straling, en is de vrijgekomen straling erg beperkt gebleven, wat al iets zegt over de robuustheid van een kerncentrale die nochtans al dateert van de jaren '70. De vraag moet dus niet zijn "waarom bouwen we gevaarlijke kerncentrales?" maar wel "waarom bouwen we kerncentrales op geologisch onstabiele plaatsen zonder ervoor te zorgen dat ze die geologische onstabiliteit ook kunnen verduren?". De kritiek zou dus niet moeten worden geadresseerd naar de wetenschap van de kernenergie op zich, maar wel naar de slechte aanpak van zowel de eigenaar van de kerncentrale als van de Japanse overheid.

Andere voorbeelden

Er ontstond heel wat oppositie - vooral bij complotdenkers - tegen de securityscans van luchthavens, die gebruik maakten van X-rays oftewel doorlichting via röntgenstraling. In realiteit is de dosis onbeduidend laag, zelfs voor passagiers die regelmatig vluchten nemen, en is de dosis veel lager dan de hoeveelheid straling waar men van nature aan wordt blootgesteld op de vlucht zelf. Niettemin heeft dit geleid tot een ban door de Europese Unie, waardoor er nog wel bodyscanners zijn maar dat ze geen gebruik mogen maken van röntgenstralen.

Complotdenkers, pseudowetenschappers en kwakzalvers die tegenstanders zijn van fluoridering van drinkwater, beweren graag dat deze fluoridering slechts een methode is om nucleaire afval af te voeren. Hoewel fluorine wel degelijk toepassingen kent voor uraniumverrijking, worden de atomen van de fluorine hierdoor in feite niet besmet met de radioactieve straling. Water met fluoride zal hoe dan ook geen blootstelling aan straling veroorzaken.

Zie ook

• Mobiele telefoon
• Wifi
• Magnetron
• Elektroallergie
• Kernenergie

Bronnen

• http://rationalwiki.org/wiki/Radiation