Graancirkels

Deze foto van een graancirkel met het logo van HoaxWiki is het ultieme bewijs dat HoaxWiki een geheim samenwerkingsakkoord heeft met de aliens.

Een graancirkel (Engels: crop circle) is een cirkel die, vaak met complexe geometrische patronen, wordt gevormd in graanvelden. Volgens de ufologie zijn deze graancirkels het werk van aliens, maar de mensen die in de realiteit leven weten inmiddels dat het gaat om een hoax die louter bedoeld was als grap. Het zogenaamde "onderzoek" naar graancirkels, waarbij steeds wordt vertrokken vanuit de onbewezen veronderstelling dat ze het werk van aliens of andere paranormale activiteiten zijn, is een pseudowetenschap genaamd cereologie. 

Ontstaan

Er verschenen reeds graancirkels in de jaren '60, op een aantal plaatsen in Canada en Australië. Ze werden soms "UFO nesten" genoemd, omdat er naar verluidt UFO's in de omgeving waren opgemerkt, waardoor de veronderstelling was geboren dat graancirkels het werk zijn van aliens. Aan het einde van de jaren '70 vond er een toename plaats van het aantal graancirkels, deze keer voornamelijk in het Verenigd Koninkrijk en meer bepaald in Wiltshire. Ook in de jaren '80 en '90 zouden ze geregeld verschijnen zonder dat er een plausibele verklaring voor kon worden gevonden.

De kat kwam uit de mouw in 1991, toen de Engelsmannen Doug Bower en Dave Chorley toegaven dat zij degenen waren die de graancirkels hadden gemaakt. Ze demonstreerden en legden uit hoe ze te werk gingen d.m.v. enkel een houten plank van 1,2m, een bol touw, en een baseballpet met daarop draad vastgemaakt. Het was aldus een hoax die louter bedoeld was als originele grap. De makers hadden de legendes vernomen over vermeende UFO's die graancirkels zouden maken, en besloten om zelf een graancirkel te maken en het idee op te wekken dat er een UFO geland was. Dit soort acties heet ostension. Toch was hun idee niet helemaal origineel: reeds in de jaren '40 waren er mensen die zich bezig hielden met het vormen van patronen in graanvelden door erin rond te lopen, of touw te gebruiken. Zelfs in de 19de eeuw zouden er al graancirkels bestaan hebben.

In vroegere jaren werden zulke zaken door het bijgeloof vaak verklaard als zijnde het werk van demonische krachten, en vaak wordt er verwezen naar de afbeelding van de Herefordshire Mowing Devil. Dit geldt echter niet als precedent, omdat de duivel in dat verhaal de granen maaide, en niet gewoon platlegde. Aangezien vermeldingen van graancirkels uit oude, vaak vooroorlogse tijden meestal heel eenvoudige patronen hadden, is de mogelijkheid niet uit te sluiten dat ze werden gevormd door bv. een plaatselijke windhoos. De herinnering aan deze cirkels, en de angst die ze inboezemden als zijnde het werk van de duivel, kan een inspiratiebron geweest zijn voor copycats of zelfs gewoon spelende kinderen om zelf handmatig een graancirkel te maken. Het was pas in de jaren '70 en later dat de media plots aandacht zou schenken aan dit fenomeen, vertrekkende vanuit de veronderstelling dat UFO's de oorzaak waren. Dat was op dat moment immers een populair onderwerp sinds de heropleving van de interesse in het Roswellincident omtrent de vermeende UFO-crash.

Met slechts één plank is het mogelijk om in je eentje een cirkel van 23m in diameter te maken in slechts 40 minuten. Bower en Chorley zouden zelf zo'n 25 tot 30 graancirkels per jaar gemaakt hebben in de periode tussen 1978 en 1991, wanneer ze hun geheim verklapten en besloten ermee te stoppen omwille van hun gevorderde leeftijd. Tijdens hun nachtelijke activiteiten zouden ze zelfs andere hoaxers gezien hebben die, in andere velden, gelijkaardige plannen hadden. Inmiddels zijn andere mensen ook elders begonnen met het maken van graancirkels, en dit zowat overal ter wereld. Vaak gebruiken ze nu zelfs andere, nog handigere methoden waardoor de graancirkel nog sneller gemaakt is, en er steeds meer complexe patronen kunnen worden gevormd. Een complex patroon met 150 cirkels in een graancirkel met een doormeter van 91m kan in minder dan 4 uur tijd worden gemaakt.

Het maken van graancirkels is meestal niet bedoeld als een hoax, maar eerder als een soort van kunstwerk. Het concept van het maken van graancirkels is als dusdanig vergelijkbaar met dat van graffitti, maar dan in velden in plaats van op muren. Het lijkt erop dat de verschillende mensen of groeperingen die zich hiermee bezig houden, dit beschouwen als een soort wedstrijd waarbij ze elkaar trachten te overtreffen. In 1992 werd er zelfs een internationale competitie graancirkels maken georganiseerd. De methode om graancirkels te maken wordt in detail uitgelegd op de website Circle Makers. Sommige graancirkels worden tegenwoordig zelfs met opzettelijke reclamedoeleinden gemaakt, en het maken van graancirkels voor bedrijven wordt in meer recente jaren bovendien vrij goed betaald.

Legale gevolgen

In het verleden werden makers van graancirkels soms vervolgd vanwege het aanrichten van schade aan de gewassen, al bleef het bij kleine schadeclaims. In meer recente tijden zijn er weinig tot geen gevallen bekend waarbij makers van graancirkels werden veroordeeld. 

Voor landbouwers is het niet altijd vanzelfsprekend negatief dat hun veld wordt gebruikt voor een graancirkel. Dit zorgt immers voor een toestroom van toeristen, zelfs via reisbussen of dagelijkse helicoptervluchten, en stimuleert de lokale economie via de verkoop van t-shirts, boeken, enz... Het zijn vooral New Age-aanhangers die, in hun goedgelovigheid dat graancirkels een welbepaalde "energie" zouden bevatten, vaak bereid zijn om veel geld te betalen voor hun bezoek.

De landbouwers kunnen dan een toegangsprijs aanrekenen of een donatiedoos plaatsen, waarmee ze in feite meer geld kunnen verdienen dan wat het graan op zich anders had opgebracht. Wanneer er in 1996 een graancirkel nabij Stonehenge verscheen, verdiende de landbouwer maar liefst 30.000 Britse pond (40.000 EUR) in amper vier weken tijd, terwijl de oogst van diezelfde gewassen hem normaalgezien 150 pond (200 EUR) had opgeleverd.

Werkwijze

In deze video leer je in minder dan 5 minuten hoe je te werk gaat om een eenvoudige graancirkel te maken:

How to make a crop circle

Kenmerken

De kenmerken van de meeste graancirkels zijn veelal als volgt:

• De graancirkels worden gevormd d.m.v. het platleggen van graan of andere gewassen. De stengels worden echter niet gebroken.
• De graancirkels bevatten, vooral in meer recente tijden, vaak erg complexe geometrische patronen. Soms zijn ze zelfs helemaal geen cirkels meer.
• De makers van de graancirkels laten geen zichtbare sporen achter op de grond.

Sommigen beweren tevens dat er onbekende substanties zijn aangetroffen in deze graancirkels, en dat apparatuur zoals camera's en mobiele telefoons niet zouden werken binnen of boven zulke plaatsen. Bovendien zouden mensen die enige tijd in een graancirkel spenderen, symptomen ervaren zoals hoofdpijn, misselijkheid en vermoeid, maar eveneens diepe ontspanning en spontane genezing. Het betreft hier onbewezen beweringen en anekdotes die niet wetenschappelijk worden ondersteund, of zelfs nog maar kunnen worden vastgesteld - deze beweringen worden enkel gemaakt door pseudowetenschappers.

Er bestaat inmiddels geen twijfel over het feit dat graancirkels wel degelijk het werk van mensenhanden zijn. Ook andere makers hebben inmiddels toegegeven verantwoordelijk te zijn voor een aantal graancirkels en in sommige gevallen worden makers zelfs betrapt.  Het zogenaamde graancirkel-seizoen loopt gewoonlijk van april tot september. Volgens de makers van graancirkels is juni echter de beste tijd om de cirkels te creëren: als het graan nog niet voldoende gegroeid is, zal het niet plat blijven liggen maar terug rechtop beginnen staan richting de zon. Dat levert dan een minder mooie graancirkel op.

Buitenaardse verklaringen

De meest gehoorde verklaring voor graancirkels is die van de ufologie: het waren de aliens! De cirkels zouden immers de sporen zijn van een UFO-landing, meer bepaald een "vliegende schotel" - wat tevens moet verklaren waarom de graancirkels meestal cirkels zijn. Blijkbaar landen de aliens bij voorkeur in graancirkels en niet op, bijvoorbeeld, grasvelden of woestijngrond. Om de één of andere reden zou er ook een verband moeten zijn met heilige plaatsen zoals Stonehenge en andere megalitische steencirkels, wat dan weer moet verklaren waarom er zoveel graancirkels zijn verschenen in Wiltshire in Engeland.

De vraag luidt dan echter: waarom laten de buitenaardse bezoekers zulke sporen achter, terwijl ze hun aanwezigheid op alle andere mogelijke manieren proberen te verbergen? En als het gaat om de communicatie van bepaalde "boodschappen", waarom dan via graancirkels en niet via meer directe communicatievormen waarbij ze zichzelf tonen? Zelfs de ufologen zelf geraken daar schijnbaar niet uit. Het houdt immers geen steek: waarom zouden aliens zo'n grote afstand door de ruimte overbruggen, om hier enkel wat symbolen in graancirkels te maken? Het zou net zijn alsof Christopher Columbus na een lange reis over de oceaan eindelijk het Amerikaanse continent ontdekt, om dan vervolgens zijn naam te schrijven in een gewassenveld van de Indianen - die de letters niet eens hadden kunnen lezen - en zich dan snel weer uit te voeten te maken.

Indien graancirkels landingplaatsen van UFO's zijn, dan zou je verwachten dat ze doorheen de jaren en decennia met steeds min of meer dezelfde regelmaat zouden verschijnen. En dan zou je al zeker mogen verwachten dat er in de jaren '40 heel wat graancirkels werden gevonden in de omgeving van Roswell (vertrekkende vanuit de foute veronderstelling dat daar een buitenaards ruimteschip is neergestort). Dat alles blijkt niet het geval te zijn: het aantal graancirkels is pas echt toegenomen in de jaren '80 en '90, en niet in de omgeving van Roswell. Als het telkens dezelfde "vliegende schotels" zijn die landen, zou je verwachten dat ze ook telkens dezelfde patronen achterlaten, maar dit is evenmin het geval: zowat elke graancirkel heeft een ander, uniek patroon. Die patronen werden in de meer recente jaren trouwens enkel maar meer complex. Passen de aliens de onderkant van hun ruimteschip telkens aan naar een nieuw patroon, vooraleer ze landen? 

Aanhangers van de UFO- en paranormale theorieën houden zich vast aan het argument dat niet alle graancirkels een hoax kunnen zijn, want waarom zou iemand de moeite doen om over de hele wereld te reizen enkel maar om wat graancirkels te creëren? Hiermee geven ze in feite niet enkel aan dat het theoretisch mogelijk is dat iemand dit daadwerkelijk zou doen (hoe klein de kans ook), maar vergeten ze ook dat er zoiets bestaat als "copycats". Wanneer iets veel (media)aandacht trekt, zullen er altijd anderen zijn die hetzelfde elders proberen na te bootsen - en er rust nu eenmaal geen copyright op graancirkels. Dit is eveneens duidelijk merkbaar in de evolutie van de patronen: aanvankelijk waren ze eenvoudig, maar na verloop van tijd werden ze steeds meer complex. Kort nadat er informatie over het mathematische concept van fractals in de media verscheen, begonnen er ook graancirkels met fractal-patronen te verschijnen - alsook andere mathematische patronen.

Wellicht het meest voorkomende argument is dat graancirkels te complex zijn om door mensen te worden gemaakt (en al zeker niet in het donker), en dat de enige overblijvende verklaring dus moest zijn dat het buitenaardse wezens waren. Zulke argumenten zijn vergelijkbaar met die van de pseudowetenschapper Erich Von Daniken, die eveneens beweerde dat de Pyramides van Giza te complex waren om door mensen te zijn gebouwd en dus vanzelfsprekend het werk moeten zijn van aliens. TV-programma's zoals Ancient Aliens zijn bijna uitsluitend gevuld met zulke onlogische en onzinnige argumenten. Dit kan perfect logisch worden weerlegd als zijnde een drogreden genaamd "Ockhams Scheermes". Dit houdt in dat, zelfs al is de oorzaak van een fenomeen zoals graancirkels niet bekend, dit niet vanzelfsprekend geldt als bewijs dat aliens de oorzaak zijn, of eender welke andere onbewezen veronderstelling.

De bewering dat graancirkels steeds in slechts één nacht worden gevormd, zijn niet altijd juist. De cirkels worden vaak gevormd in afgelegen velden, bereikbaar via kleine banen die zelden worden gebruikt, waardoor de kans klein is dat iemand voorbij komt en iets opmerkt. Gewassen die vijf tot zes maanden nodig hebben om te groeien, worden in die periode vaak slechts enkele keren bezocht door de landbouwer. Hierdoor hebben de makers van graancirkels ruim de tijd om hun cirkel uit te werken gedurende meerdere nachten. Vaak werd een bepaalde graancirkel al geruime tijd ervoor gevormd voordat hij voor het eerst wordt ontdekt. 

Ook het argument dat er geen zichtbare sporen van de makers te vinden zijn, is volkomen onzin. Vaak zijn er de sporen van de tractors van de landbouwer, die dan door de makers van de graancirkels kunnen worden gebruikt om tot het aanvangspunt van hun cirkel te geraken. In andere gevallen kunnen ze gewoon tussen de staande graanstengels wandelen, en in geval van meerdere mensen kunnen ze in elkaars voetsporen stappen om op die manier zo weinig mogelijk voetafdrukken achter te laten.

Als je intussen nog steeds niet overtuigd bent dat graancirkels het werk van aliens zijn, komen de ufologen en cereologen met hun ultiem wapen: het "wetenschappelijk" bewijs van een onderzoek uit 1999 van W.C. Levengood (een semi-gepensioneerde biofysicus) en Talbott (een "graancirkel-onderzoeker" of aldus cereoloog). Levengood had een onderzoek verricht waarin hij een correlatie vond tussen bepaalde "vervormingen" van de gewassen en hun locatie binnen de graancirkel, terwijl dit niet zou voorkomen bij de gewassen buiten die cirkel. Correlatie impliceert op zich echter geen causaal verband, en het zogenaamd "wetenschappelijk" onderzoek heeft ook nog andere problemen waardoor de geloofwaardigheid ervan in vraag dient te worden gesteld. Andere hypothesen voor de correlatie, zoals die waarbij natte, neergedrukte gewassen damp afgeven in de hete zon in vergelijking met rechtopstaande stengels, werden hierbij niet overwogen.

Tenslotte zijn er nog de complotdenkers die beweren dat "de regering" sommige graancirkels zelf maakt, om zo de "echte graancirkels" (gemaakt door aliens) ongeloofwaardig te maken voor de bevolking. Deze complottheorie zou deel uitmaken van een "desinformatiecampagne" om ufologen en het UFO-onderzoek in diskrediet te brengen en te ridiculiseren. Ze willen het bewijs van de échte oorzaak van graancirkels natuurlijk liever niet horen, want dan moeten ze hun geloof in de aanwezigheid van aliens op aarde in vraag stellen. 

Natuurlijke en paranormale verklaringen

Sommigen gingen de verklaring niet zo ver zoeken, en beweerden dat de graancirkels het resultaat waren van "mini-tornado's". Deze hypothese kon nooit worden bewezen, en werd steeds moeilijker verdedigbaar naarmate er steeds meer graancirkels verschenen met steeds meer complexe patronen. Anderen geloven dan weer dat wallabies, onder de invloed van opium die op sommige velden wordt geteeld (bedoeld voor de aanmaak van o.a. morfine), in bepaalde patronen zouden beginnen lopen en zo de graancirkels in Australië zouden veroorzaken. Hier werd nooit sluitend bewijs voor geleverd. Ook een aantal andere "plausibele" natuurlijke verklaringen konden niet worden bewezen.

Zo is er de theorie dat graancirkels het resultaat zijn van ondergronds water dat zich zou gedragen als een dynamo die een elektrostatisch veld creëert waardoor de planten die erboven groeien omvallen - en dit zou naar verluidt kunnen worden vastgesteld met wichelroedes. De graancirkels zouden als dusdanig gelinkt zijn aan een soort van "energie van de aarde", oftewel de vermeende Leylijnen, wat eveneens een link moet verklaren met megalitische steencirkels zoals Stonehenge. 

Andere, eveneens pseudowetenschappelijke verklaringen voor graancirkels luiden dat ze worden gevormd door "een onbekende vorm van energie" of door miniatuur zwarte gaten. Sommigen beweren dat ze bewijs zijn van geheime wapens die worden uitgetest, dat ze boodschappen bevatten van de "geestelijke wereld", of dat ze transdimensionale doorgangen zijn zoals een "Stargate". Gedurende een tijdje werd dit zelfs gelinkt aan de Maya-kalender en het vermeende einde van de aarde op 21 december 2012, maar daar is het sinds 22 december 2012 plots heel stil rond geworden.

Cereologie

Cereologie is de pseudowetenschap van het vermeende onderzoek naar graancirkels, waarbij de eindconclusie al vooraf bepaald is: ze worden veroorzaakt door aliens of paranormale verschijnselen. Ondanks het feit dat dit een hoax is gebleken, en dat graancirkels perfect door mensen kunnen worden gemaakt, blijven cereologen er steevast van overtuigd dat hun vooringenomen conclusies de enige juiste kunnen zijn. Volgens hen is het immers onmogelijk dat mensen zulke complexe figuren zouden maken, en dus is het vanzelfsprekend de verklaring dat enkel buitenaardse of hogere krachten verantwoordelijk kunnen zijn. Aanhangers van cereologie worden ook "Croppers" of "Croppies" genoemd.

De vooringenomenheid van cereologen werd duidelijk aangetoond in een experiment in 1990. Enkele mensen hadden toen een pictogram gecreëerd, om dit vervolgens te laten melden als zijnde een "fenomeen" aan de cereologen. Ondanks het feit dat het eigenlijk een vrij amateuristische poging van een pictogram was, waren de cereologen er meteen van overtuigd dat dit ongetwijfeld het resultaat was van buitenaardse activiteiten - en dat het dus een "echte" graancirkel moest zijn. Tijdens hun "onderzoek" zouden ze in een gedeelte van het diagram zelfs een "elektrostatische variatie" hebben aangetroffen, en ze zouden een fluitend geluid hebben gehoord dat van het midden afkomstig was.

Volgens de cereologen gold dit als bewijs dat "er heel wat energie nodig moest zijn om die cirkel te maken", waarmee ze enkel hun eigen vooringenomenheid en de kracht van de suggestie hadden bewezen. Wanneer de makers lieten weten dat zij verantwoordelijk waren voor de cirkel, weigerden de cereologen hen zelfs te geloven. Makers van graancirkels, die zichzelf bekend hebben gemaakt, zijn dan ook vaak het doelwit van haatmail, en worden ervan beschuldigd "desinformatie"-agenten van "de overheid" te zijn als onderdeel van één of andere complottheorie. Croppers negeren bovendien dat bepaalde metingen een perfect logische verklaring kunnen hebben, zoals verschillende hoeveelheden ijzer in de bodem, wat kan verschillen van veld tot veld of zelfs op één en hetzelfde veld.

Eén van de redenen waarom cereologen toch vasthouden aan hun geloof, is omdat het commercieel interessant is voor hen. De verkoop van boeken en van dure reizen naar graancirkels onder begeleiding van een "expert" als gids, betaald door de goedgelovige New Ager, brengt immers best veel geld op. Het toegeven dat graancirkels louter een hoax zijn, zou hun financiële belangen dus enkel maar schaden.  

Bronnen

• http://rationalwiki.org/wiki/Crop_circles
• http://www.skepticssa.org.au/html/cropcircles.html