Magnetron

Ping!

Een magnetron of microgolfoven is een oven die voedsel opwarmt of kookt door gebruik te maken van microgolven (een soort van radiogolven en aldus elektromagnetische straling). Hoewel dit toestel al sinds de jaren '60 van de 20ste eeuw niet meer weg te denken is uit de keukens van de meeste huishoudens, zijn er bezorgdheden ontstaan bij mensen die niet (willen) begrijpen hoe bepaalde wetenschap en technologie in elkaar zit. Zij maken zich zorgen over de zogenaamde "straling" en denken dat het toestel gevaarlijk is voor hun gezondheid, of dat het voedsel er kankerverwekkend door wordt. 

Benaming

De term "magnetron" wordt vooral gebruikt in Nederland, en is genoemd naar het het effectieve en gelijknamige component dat de microgolfstraling - of aldus de elektromagnetische straling - opwekt. In het Nederlandstalige gedeelte van België wordt eerder de term "microgolfoven" gebruikt, of kortweg "microgolf", wat een verwijzing is naar de microgolven waar het toestel gebruik van maakt om het voedsel te garen. Ook in het Engels wordt hiernaar verwezen met de term "microwave oven".

Geschiedenis

Laten we beginnen met een hoax uit de wereld te helpen: microgolven werden niet eerst ontdekt door Nazi's, zoals sommige complottheorieënwebsites graag beweren. Radiogolven werden wel voor het eerst ontdekt door de Duitse physicus Heinrich Hertz, maar hij leefde in de 19de eeuw en overleed in 1894 - lang voor zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog, toen er nog geen sprake was van Nazi-Duitsland. Meer nog, de Nazi's hebben Hertz de eer van deze ontdekking ontnomen door zijn naam te schrappen, omdat hij van Joodse afkomst was.

Het is eveneens een hoax dat de Nazi's zouden hebben geëxperimenteerd met microgolfovens, maar dit project zouden hebben afgeblazen omdat ze merkten dat het kanker zou veroorzaken. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog was het gebruik van microgolven vooral gericht op militaire toepassingen, zoals de radartechnologie die in de jaren '40 nog vrij nieuw was. Niemand die toen bezig was met het idee om diezelfde microgolven ook te gebruiken voor het bereiden van voedsel. 

De toepassing van microgolven op voedsel is pas ontstaan na een toevallige ontdekking door de Amerikaanse onderzoeker en uitvinder Percy Spencer, die bij het bedrijf Raytheon tewerkgesteld was om magnetron-componenten te bouwen voor radartoepassingen. Wanneer hij op een dag merkte dat een chocoladereep in zijn broekzak gesmolten was, begreep hij wat er gebeurd was en wist hij in 1945 de eerste microgolfoven te bouwen. In 1947 werd de eerste commerciële magnetron gebouwd door Raytheon, en dit toestel kreeg de naam Radarange mee.

Zelfs indien de magnetron was uitgevonden door Nazi's, hoeft dit niet vanzelfsprekend een reden te zijn geen magnetron meer te gebruiken. De technologie staat immers los van de racistische en fascistische Nazi-ideologie. Als je je wil distantiëren van alle technologie oorspronkelijk ontwikkeld door de Nazi's (al dan niet gedeeltelijk), moet je ook stoppen met autorijden op snelwegen, te vliegen in vliegtuigen, of gebruik te maken van technologie die afhankelijk is van satellieten die met raketten in de ruimte worden geschoten.

Veiligheid

De magnetron is in staat om voedsel te garen door gebruik te maken van een microgolf met een frequentie van 2,45 GHz, die (bij voldoende energieconcentratie althans) ervoor zorgt dat watermoleculen gaan bewegen, waardoor er warmte ontstaat. Complotdenkers die beweren dat een magnetron "straling" produceert hebben dus in feite gelijk, al zeggen ze er niet bij dat het hier gaat om een straling die niet gevaarlijk is. Microgolven zijn immers een vorm van niet-ioniserende straling, wat wil zeggen dat hun frequentie en energie te laag is om ionisatie te veroorzaken (wat kankercellen kan creëren), en het opgewarmde voedsel kan hierdoor al helemaal niet "radioactief" worden.

Omdat microgolven wel in staat zijn warmte te creëren - wat tenslotte het doel van de magnetron is - wordt er een ingebouwde bescherming voorzien die bedoeld is om te voorkomen dat je je verbrandt aan de geproduceerde hitte. Die hitte is enerzijds mogelijk door de energie van de microgolven, en anderzijds de hoeveelheid, maar dit maakt de straling op zich op geen enkel ander vlak gevaarlijker dan in andere toestellen. Er is dan ook geen sprake van een gevaar voor de gezondheid als je een magnetron gebruikt voor de doeleinden waarvoor hij bestemd is, en op de door de fabrikant voorgeschreven manier. 

Eén van de gebruiksvoorschriften voor een magnetron zegt dat je geen metalen objecten mag gebruiken. Het metaal weerkaatst immers de straling, waardoor er minder hitte het voedsel kan bereiken. Tevens kan hierdoor het stralingselement oververhit geraken, aangezien het teveel reflecterende straling terug ontvangt. Rond het metalen voorwerp zelf kunnen bovendien vonken ontstaan, alsook metaaldampen die vervolgens op het eten neerslaan. Er bestaan wel speciale metalen verpakkingen die geschikt zijn voor magnetrons, alsook andere kunststoffen verpakkingen; deze zijn veelal voorzien van een aanduiding waarop vermeld staat dat ze veilig zijn voor gebruik in magnetrons. 

Het feit dat magnetrons veilig zijn, en op geen enkele wijze rechtstreeks of onrechtstreeks kankerverwekkend zijn, wordt bevestigd door o.a. de WHO, de Amerikaanse Food and Drugs Administration (FDA), de United States Department of Agriculture (USDA), het Hong Kong Centre for Food Safety, Cancer Research UK en de Stichting tegen Kanker. Beweringen dat magnetrons onveilig of gevaarlijk zijn, kunnen uitsluitend worden gevonden op complottheorieënwebsites en websites van kwakzalvers die bij voorbaat niet serieus te nemen zijn.

Kankerverwekkend?

Ondanks dit alles beweren complotdenkers en pseudowetenschappers toch dat magnetrons schadelijk zijn, want het voedsel dat er in wordt gegaard zou kankerverwekkend worden. Het klopt inderdaad dat er carcinogenen worden aangemaakt bij het opwarmen van voedsel, maar dit geldt voor alle vormen van voedselopwarming - dus niet enkel voor de magnetron maar bv. ook voor een conventionele oven die geen gebruik maakt van microgolven. Dit is echter geen reden om plots enkel nog rauw voedsel te gaan eten: de hoeveelheid carcinogenen in je voedsel is immers zo klein dat het te weinig is om in staat te zijn kanker te veroorzaken. Voedsel kan pas kankerverwekkend worden als je het opwarmt tot op het punt dat zo het ernstig verbrand is dat het houtskool wordt - en dan is het zodanig onsmakelijk dat je het toch niet meer wil opeten.

Vernietigt voedingsstoffen?

Warmte is in staat om - in beperkte mate - vitaminen en andere voedingsstoffen te vernietigen in voedsel. Het maakt hierbij niet uit op welke manier het voedsel wordt opgewarmd, en beperkt zich dus niet enkel tot magnetrons. Wanneer je iets opwarmt in kokend water, zullen er voedingsstoffen verloren gaan omdat deze in het water terecht komen - en dat water wordt vervolgens weggegooid.

Aangezien magnetrons in staat zijn om voedsel sneller op te warmen dan via andere methoden, waardoor de kooktijd korter wordt, gaan er in feite net minder voedingsstoffen verloren. Dit wil niet zeggen dat het opwarmen van voedsel, hetzij via magnetron of op conventionele wijze, slecht zou zijn voor je voedsel of jezelf - en al helemaal geen reden om enkel nog rauwe voeding te eten. Het verlies aan voedingsstoffen is immers vrij beperkt, waardoor we over het algemeen nog steeds voldoende vitaminen, mineralen, e.d.m. consumeren om ons gezond te houden.

Water uit magnetron slecht voor planten?

In 2015 ontstond er heel wat heisa op het internet, wanneer een vermeend experiment aantoonde dat een plant verkommerde nadat hij water had gekregen afkomstig uit de magnetron. Het ging hier uiteraard niet om een wetenschappelijk experiment, waardoor de resultaten bij voorbaat verwerpelijk zijn. De structuur of energie van water is niet anders als het verwarmd wordt in de magnetron, in vergelijking met andere verwarmingsmethoden. De reden waarom één van de twee planten toch verkommerde kan te maken hebben met tal van andere factoren, zoals verschilende temperaturen van het water, de plant was reeds voorheen ziek, verschillende omgevingsfactoren (meer of net minder licht), enz... Om deze toevalsfactoren uit te schakelen zou het experiment herhaald moeten worden - en wanneer dit ook daadwerkelijk werd gedaan door Snopes bleek dat de planten in beide gevallen even gezond bleven.

Verboden in de Sovjet-Unie in 1976?

Als magnetrons dan toch zo veilig zijn, waarom heeft de Sovjet-Unie ze destijds in 1976 dan verboden? Deze vraag wordt wel eens gesteld, veelal door complotdenkers, maar is slechts een drogreden genaamd "just asking questions". Er is geen enkele aanwijzing dat magnetrons ooit werden verboden in de Sovjet-Unie, en de bewering dat het verbod er kwam omdat voedsel in de magnetron kankerverwekkend zou zijn is al evenmin terug te traceren naar een betrouwbare bron. Zelfs al had de Sovjet-Unie het verbod toen ingevoerd, betekent dit niet vanzelfsprekend dat dat ook gerechtvaardigd zou zijn: magnetrons zijn immers geheel veilig bevonden.

Onnatuurlijk?

Als alle andere pseudo-argumenten uitgeput zijn, blijft enkel deze nog over: voedsel koken in een magnetron is onnatuurlijk! Dat is natuurlijk slechts een drogreden (argumentum ad naturam), want of iets natuurlijk is of niet is geen criterium om te bepalen of iets al dan niet veilig of bruikbaar is. Computers zijn wat dat betreft ook niet "natuurlijk", maar complotdenkers en pseudowetenschappers maken er toch gretig gebruik van om hun onzin te verspreiden. Zelfs het dragen van kleren is in principe "onnatuurlijk" - geen enkele andere diersoort die zoiets uit zichzelf doet. Maar het staat iedereen vrij om naakt als een holbewoner te gaan leven, uiteraard.

Andere urban legends over magnetrons

Naast de pseudowetenschappelijke beweringen over de veiligheid van magnetrons, zijn er ook nog enkele andere urban legends in omloop.

Magnetrons warmen voeding op van binnen naar buiten

Het idee dat voeding eerst vanbinnen wordt opgewarmd door een magnetron is onjuist. De microgolven penetreren het voedsel slechts voor een beperkte afstand, voor vlees is dit zo'n 5cm. De binnenkant van het voedsel wordt verder opgewarmd door de hitte die van de buitenkant verder naar de binnenkant gaat.

Resonante frequentie van water

Er wordt soms beweerd dat de microgolven de binnenkant van het voedsel opwarmen, omdat de magnetron gebruik maakt van dezelfde frequentie als de resonante frequentie van watermoleculen. Hierdoor zou de warmte rechtstreeks vanbinnen in het voedsel worden geabsorbeerd. Dit is onjuist: watermoleculen hebben een resonante frequentie van ongeveer 10 GHz, terwijl de microgolven van een magnetron een frequentie hebben van 2,45 GHz, die niet eens in de buurt komt. Moest dit wel het geval geweest zijn, zou het water aan de oppervlakte van het voedsel de energie en de hitte absorberen zonder dat de microgolven dieper in het voedsel kunnen doordringen. Niettemin is het wel correct dat vochtige voeding sneller de energie van de microgolven absorbeert dan droge voeding, en je kan dus best het vocht of het water zoveel mogelijk over je voeding verspreiden om een gelijkmatige opwarming te bekomen, aangezien een magnetron toch de neiging heeft om voedsel te doen uitdrogen.

Aanhangers van pseudowetenschap omtrent magnetrons

Pseudowetenschappelijke angst wordt vooral verspreid door complotdenkers, pseudowetenschappers en kwakzalvers. Hieronder een lijstje.

• aHealthyLife
• Health Bytes
• Mercola
• Natural News
• Niburu
• Voedzo
• Want To Know
• Wij Worden Wakker

Zie ook

• http://www.skepticink.com/health/2013/12/21/microwave-dangers-top-5-claims-vs-evidence/

Bronnen

• http://rationalwiki.org/wiki/Microwave_oven