Pareidolia

Mars ziet u, hier vloekt men niet!

Pareidolia of pareidolie is een psychisch fenomeen waarbij men herkenbare figuren of patronen opmerkt in wat in feite vage of willekeurige beelden, klanken of andere waarnemingen zijn. Een bekend voorbeeld is het zoeken naar herkenbare vormen in een wolk, het mannetje in de maan, of in een meer extreme vorm het zien van vermeende "visioenen" of "geesten".

Concept

Pareidolia is het psychische fenomeen waarbij we patronen denken te herkennen waar er geen zijn. Dit kan zich manifesteren op verschillende manieren via onze zintuigen, zoals het zien van figuren of het horen van woorden in klanken. Zo kunnen we menen een gezicht te herkennen in een verfplek, of denken dat we een stem horen in een willekeurig geluid uit onze omgeving.

Patroonherkenning

In feite is pareidolia een neveneffect van de patroonherkenning in onze hersenen, wat essentieel is voor ons om te kunnen functioneren. Eenmaal we weten hoe een bepaald object er uit ziet, zijn we in staat om dit opnieuw te herkennen, zelfs als het niet exact hetzelfde van vorm is of andere kleuren heeft. Hierdoor zijn we niet enkel in staat om te weten dat een mens een mens is wanneer we hem zien, maar ook om verschillende mensen te identificeren. Het stelt ons in staat om gesproken talen te begrijpen, ook al worden ze gebroken door verschillende stemmen en op verschillende snelheden. Het stelt ons in staat om een tekst te lezen aan een enorme snelheid, zelfs als die tekst in verschillende talen is geschreven.

Onze patroonherkenning is sterk gebaseerd op onze ervaringen. We zullen pas een object herkennen nadat we het minstens één keer hebben gezien. We worden al van kort na de geboorte vertrouwd met veel objecten en figuren, waardoor we die nadien niet meer moeten leren kennen. Andere zaken leren we pas later: hoe een bepaalde tropische vrucht er uit ziet (omdat die bv. in onze streken zelden of niet voorkomt), hoe we een bepaalde taal moeten spreken, wat de geur van rook is, enz... Van zodra we zulke zaken hebben ervaren, kunnen we ze in een bepaalde context plaatsen om ze vervolgens sneller opnieuw te herkennen. Wanneer een bepaalde context zich voordoet, kunnen we ons bovendien verwachten aan een aantal zaken: als je een boek opent, verwacht je dat er tekst in staat die je kan lezen. Als je geschreven tekst tegenkomt in een context waar je die niet verwacht, zal je die mogelijk niet zo snel herkennen. 

Valse patronen

Het pareidola-fenomeen manifesteert zich wanneer we ook patronen menen te herkennen waar die in feite niet bestaan. Dit kunnen willekeurige figuren zijn die voor het menselijk oog lijken op iets herkenbaar, of geen willekeurig patroon dat alsnog niet gerelateerd is aan wat we er in menen te herkennen. Dit kan zich manifesteren in onze alledaagse omgeving: we menen gezichten of andere objecten te zien in de vorm die de wolken aannemen, het "mannetje in de maan", en soms wordt de psychologische inktvlek-test gedaan waarbij wordt gevraagd welk patroon je het eerst meent te herkennen in wat slechts een willekeurige inktvlek is. Het gaat zelfs zo ver dat dit onbewust een emotioneel effect uitoefent op ons. Dat is de reden waarom analoge klokken in een winkel vaak permanent op tien na tien staan, waardoor de wijzers een lachende mond vormen, en niet op twintig na acht wat een droevige mond vormt

Complotdenkers maken vaak gebruik van pareidolia en diens suggestieve kracht om zogenaamd bewijs voor hun complottheorieën aan te voeren. Zo kan je een bepaald muziekstuk achterstevoren spelen en zelf niets herkenbaar horen, maar als iemand anders de suggestie maakt dat je iets welbepaald kan horen, zal je dit vervolgens plots wel opmerken. Zo zou je, als je het nummer "Revolution 9" van The Beatles achterstevoren speelt, de tekst horen "turn me on, dead man", wat volgens complotdenkers bewijs is dat Paul McCartney dood zou zijn (en vervangen door een "dubbelganger" in 1969). Het bewijst natuurlijk helemaal niets, en het houdt geen steek dat The Beatles zijn vermeende dood geheim willen houden door dit als "verborgen boodschap" in hun muziek te steken.

Religieuze pareidolia

Religieuze pareidolia manifesteert zich wanneer iemand meent een goddelijke verschijning te zien die niet-religieuze mensen wellicht totaal niet zouden hebben opgemerkt. Dit is vaak het gevolg van een sterke religieuze focus: mensen die hun dagen vullen met het vereren van de Heilige Maagd Maria zullen haar vermeende beeltenis ook sneller opmerken dan mensen die hun dagen vullen met activiteiten die gebaseerd zijn op de realiteit. Religieuze verschijningen manifesteren zich klaarblijkelijk op de meest onwaarschijnlijke manieren: op een kaneelbroodje, een boomstronk, of een kookpan, een condoom. Je zou nochtans verwachten dat zulke omnipotente en verlichte wezens meer waardigheid zouden hebben dan te kiezen voor zulke manieren om zichzelf te tonen. Het feit dat een toast met de afbeelding van de Heilige Maagd Maria werd verkocht voor $28.000, en dat er met dit geld eten had kunnen worden verkocht voor tal van mensen in hongersnood, schijnt religieuze mensen ook niet te deren.

Voorbeelden

• Het gezicht op Mars. Het betreft hier een foto van Cydonia Mensa, een geërodeede tafelberg. De foto werd gemaakt in 1976 en toont een reliëf dat schijnbaar op een gezicht lijkt. Hierdoor geloven sommige mensen dat dit bewijs is van een oude beschaving die ooit op Mars zou hebben gewoond. In werkelijkheid is het niets meer dan een optische illusie die werd gevormd door een toevallige inval van licht en schaduw op een foto met een lage resolutie. Maar dat is precies wat NASA je zal vertellen als ze bewijs van buitenaards leven willen verdoezelen (waardoor je je de vraag moet stellen: waarom hebben ze die foto dan überhaupt openbaar gemaakt?).
• All by myself? Of Obama's Elf?
• De wolken hebben voorspeld dat Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 zou winnen, of was het een aankondiging van God?
• Steenformaties die lijken op menselijke gezichten.

Zie ook

• Realiteit
• Drogreden

Bronnen

• http://rationalwiki.org/wiki/Pareidolia
• http://warp.povusers.org/grrr/conspiracytheories.html