Valse balans is een drogreden waarbij twee tegengestelde argumenten worden beschouwd als evenwaardig, hoewel dit in feite niet het geval is. De waarde van een argument kan enkel worden aangetoond door bewijs en/of logische redenering, en argumenten die niet op deze manier worden onderbouwd kunnen nooit evenwaardig zijn aan argumenten die wel worden onderbouwd.
Concept
Een valse balans verwijst naar een onjuiste verhouding, die voorkomt wanneer twee tegengestelde argumenten worden beschouwd als evenwaardig terwijl dit in realiteit niet het geval blijkt[1]. Het geeft vaak de foute indruk dat er twee verschillende versies zijn van de waarheid wanneer dit in realiteit niet zo is. Wanneer twee mensen in discussie gaan over wat te doen bij tandpijn, legt het argument om de tandarts te bellen immers meer gewicht in de schaal dan het tegenargument om de tand te verwijderen met een koordje dat aan de deur is vastgemaakt. Het argument om de evolutietheorie in het leerprogramma van scholen te steken, heeft ook meer gewicht dan het argument om creationisme aan te leren, omdat het eerste is gebaseerd op wetenschappelijk bewijs en het tweede niet. Met andere woorden: niet alle meningen zijn evenwaardig[2][3].
De term is vooral van toepassing in de media, wanneer deze zich schijnbaar onpartijdig opstelt door beide kanten van het verhaal te belichten, zonder duidelijk te maken dat het aandeel van één van die kanten in realiteit veel kleiner is dan dat van de andere kant. Een krantenartikel kan het standpunt publiceren van een wetenschapper die toelicht dat vaccinaties geen autisme veroorzaken, gevolgd door het standpunt van een anti-vax demonstrant die beweert dat vaccinaties wel autisme veroorzaken; het eerste standpunt is de wetenschappelijke consensus die met bewijs onderbouwd is, het tweede standpunt is dat van één persoon die geen wetenschappelijk onderbouwd bewijs kan aanleveren en zich moet beroepen op pseudowetenschap of emotionele verhalen. De lezer krijgt hierdoor de indruk dat er effectief mensen zijn die autisme krijgen van vaccinaties en door de wetenschap worden genegeerd, omdat ze zich makkelijker met een individueel slachtoffer kunnen identificeren dan met de droge resultaten van klinische studies.
De valse balans-drogreden stelt vaak dat de waarheid ergens in het midden tussen de twee extremen ligt. Dit is het tegenovergestelde van een vals dilemma, dat de "gulden middenweg" net afwijst en enkel de twee extremen als mogelijke oplossingen aangeeft om uit te kiezen. Het kan in bepaalde gevallen wel degelijk voorkomen dat de waarheid inderdaad ergens "in het midden" ligt, maar de veronderstelling hiervan op zich geldt niet als bewijs. In sommige gevallen is het extreme standpunt wel degelijk het correcte standpunt: homeopathie werkt nu eenmaal niet en is dus een vorm van kwakzalverij; anekdotes van het tegendeel leggen hierbij geen tegengewicht in de schaal. In andere gevallen is het mogelijk dat het juiste antwoord op een vraagstuk niet in het spectrum binnen de twee extremen te vinden is, maar wel in een andere richting die niet werd overwogen.
Voorbeelden
- De opwarming van de aarde: door de tegenstanders van de theorie evenveel plaats te geven in een artikel of reportage dan de voorstanders, wordt de foute indruk gewekt dat er meer wetenschappers de theorie tegenspreken dan daadwerkelijk het geval is en dat er aldus geen wetenschappelijke consensus zou zijn (die er in realiteit wel is).
- Eén van mijn vrienden zegt dat ik naar de dokter moet om mijn symptomen te behandelen. Een andere vriend zegt dat ik naar een homeopaat moet gaan. Dus volg ik de behandeling van mijn dokter slechts voor de helft op, en neem ik de helft van het
watermedicijn dat de homeopaat mij bezorgt. - Alternatieve feiten worden verzonnen door de regering van Amerikaans president Donald Trump om echte feiten hoegenaamd te weerleggen. Het verzinnen van feiten verandert echter niets aan de realiteit van de echte feiten.